چگونه کودکی موفق و مستقل تربیت کنیم؟
یکی از مشکلات تربیتی در جامعه امروز ما وابستگی بیش از اندازه فرزندان به والدین است، که اثرات آن در سنین نوجوانی و حتی پس از آن و تشکیل یک زندگی مستقل گریبانگیر افراد خواهد شد. در صورتیکه فرزند به صورت افراطی به والدین خود وابسته باشد، پس از جدایی از پدر و مادر و قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی، مشکلات زیادی خواهد داشت.
از ویژگی های کودک وابسته به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
-از اعتماد بنفس کافی برای انجام کارها بصورت مستقل برخوردار نیست.
- قادر به کنار آمدن با شرایط جدید مخصوصا در سنین شروع مدرسه رفتن نیست. و در صورت مواجهه با موقعیت های جدید اضطراب بیشتری را نسبت به سایر همسالان تجربه خواهد کرد.
- برای ارتباط با گروه همسالان نیاز به مداخلات و حمایت والدین خود دارد.
بنابراین استفاده از شیوه های صحیح تربیتی و عدم حمایت و دخالت بیش از اندازه والدین در سنین رشد می تواند در ایجاد شخصیتی سالم و سازگار بر آینده کودکان تاثیرگذار باشد. در زیر به برخی شیوه های صحیح تربیتی که به رشد استقلال و خودمختاری در کودکان کمک خواهد کرد می پردازیم:
1-درک درستی از نیازهای کودک دارند:
یکی از وظایف مهم والدین در جهت آماده سازی فرزندان خود، برای رویارویی با دنیای واقعی شناخت درست از مراحل رشد کودک است. والدین آگاه با درک خواسته ها و علایق کودک، او را در کسب مهارت های فردی و اجتماعی، راهنمایی و حمایت می کنند. عدم توجه والدین به نیاز کودک برای استقلال و تقویت خودمختاری ریشه در مشکلات و تنش های او در برقراری ارتباط خواهد داشت. از این رو به عقیده روانشناسان شناخت کافی از مراحل رشد و توجه به نیازها و خصوصیات کودک در دستیابی به بهترین شیوه تربیتی، موثر می باشد.
2-موقعیت هایی جهت تقویت استقلال کودک فراهم میکنند:
والدین باید متناسب با سن و توانایی های کودک شان وظایف و مسئولیت هایی را تحت اختیار او قرار داده و اجازه بدهند کودک مستقل عمل کند. یعنی شرایطی فراهم شود که کودک بدون حضور مداوم خودشان بتوانند به مرور زمان با مهارت های مستقلانه روبرو شوند.
این شیوه در موقعیت هایی مثل غذا خوردن، انتخاب بازی و یا برای کودکان بزرگتر در انتخاب نوع لباس که فعالیت هایی کم خطر محسوب می شوند، به کودک این فرصت را می دهد که در موقعیت های چالش برانگیزی که در آینده با آن روبرو می شود، آمادگی بیشتری داشته باشد.
3-از اجبار کردن کودک اجتناب میکنند:
همانطور که بی توجهی به توانایی و استعداد کودک و اجبار او به انجام کار یا کسب مهارت باعث سرخوردگی و خشم کودک می شود، حمایت و دخالت بیش از اندازه در فرایند رشد و تحول نیز احساس ناکارآمدی و وابستگی را در کودک ایجاد می کند. حتی ممکن است این احساس را القا کند که قادر به انجام ساده ترین امور به تنهایی نیست. به بیان دیگر با حمایت و نظارت همیشگی والدین کودکانی وابسته تربیت خواهند شد که دارای اعتماد بنفس پایین، ناتوان در تصمیم گیری ها و طفره رونده از انجام وظایف و مسئولیت شخصی شان خواهند شد.
نشانه های نیاز به استقلال و خودمختاری در کودکان چیست؟
در روند رشد مراحلی وجود دارد که خودکفایی و استقلال را در کودک شکل می دهد. به نظر میرسد سن دو الی سه سالگی بهترین زمان برای کسب مهارت خودمختاری در کودک است. ممکن است فرزند شما در این سن لجبازی و مقاومت در برابر سخنان و قوانین اعمال شده داشته باشد، هر پیامی که می شنود را برعکس عمل کند و یا بیشتر از واژه هایی مثل نه، نمی توانم، نمی خواهم و... استفاده کند.
والدین در برخورد با رفتارهای خودمختارانه کودک چه واکنش هایی باید داشته باشند:
بهتر است آگاهانه با صبر و حوصله این تغییرات را در کودک خود درک کنیم و به انتخاب ها و تصمیماتش احترام بگذاریم تا احساس ارزشمندی و توانایی در کودک رشد کند. در این مراحل با توجه به توانایی ها و سن کودک باید تلاش کرد، او آمادگی لازم برای شروع یک زندگی مستقل در بزرگسالی را بدست بیاورد. به عبارتی اگر به کودک که در این سن در حال تجربه و کشف دنیای پیرامون خود است، اجازه انتخاب و عملکرد مستقل ندهیم کودکی ناتوان و وابسته خواهیم داشت و در مراحل مختلف زندگی مانند جدایی از والدین و رفتن به مدرسه ، تصمیم گیری، برقراری ارتباط با گروه همسالان و پذیرفتن مسئولیت های شخصی و اجتماعی، دچار استرس و آشفتگی خواهد شد و هرگز توانایی هایش شکوفا نخواهد شد.
سخن آخر
والدین می توانند با ایجاد محیط امن و بدون خطر برای کشف دنیای اطراف در عین تعیین اختیارات در چهارچوب قوانین خانواده، حق انتخاب و اختیار برای تصمیم گیری را به کودک القا کنند. اعمال اختیار بدون ایجاد چهارچوب هم آسیب زننده خواهد بود و والدین نباید اجازه انجام امور خطرناک و خودخواهانه را به کودک خود بدهند تا از این طریق زمینه های مناسب را برای حمایت به اندازه کافی و رشد مهارت های اجتماعی سازنده در کودک تقویت کنند.
این درحالیست که پدر و مادر ضمن شناخت مراحل رشد و تکامل کودک و پذیرفتن نیاز به خودمختاری، با شریک کردن او درتصمیم گیری ها و انجام وظایف مختلف به او آموزش می دهند تا مهارت های لازم برای ایجاد اعتماد به نفس، استقلال نظر و شایستگی اجتماعی را بیاموزد .
از ویژگی های کودک وابسته به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
-از اعتماد بنفس کافی برای انجام کارها بصورت مستقل برخوردار نیست.
- قادر به کنار آمدن با شرایط جدید مخصوصا در سنین شروع مدرسه رفتن نیست. و در صورت مواجهه با موقعیت های جدید اضطراب بیشتری را نسبت به سایر همسالان تجربه خواهد کرد.
- برای ارتباط با گروه همسالان نیاز به مداخلات و حمایت والدین خود دارد.
بنابراین استفاده از شیوه های صحیح تربیتی و عدم حمایت و دخالت بیش از اندازه والدین در سنین رشد می تواند در ایجاد شخصیتی سالم و سازگار بر آینده کودکان تاثیرگذار باشد. در زیر به برخی شیوه های صحیح تربیتی که به رشد استقلال و خودمختاری در کودکان کمک خواهد کرد می پردازیم:
1-درک درستی از نیازهای کودک دارند:
یکی از وظایف مهم والدین در جهت آماده سازی فرزندان خود، برای رویارویی با دنیای واقعی شناخت درست از مراحل رشد کودک است. والدین آگاه با درک خواسته ها و علایق کودک، او را در کسب مهارت های فردی و اجتماعی، راهنمایی و حمایت می کنند. عدم توجه والدین به نیاز کودک برای استقلال و تقویت خودمختاری ریشه در مشکلات و تنش های او در برقراری ارتباط خواهد داشت. از این رو به عقیده روانشناسان شناخت کافی از مراحل رشد و توجه به نیازها و خصوصیات کودک در دستیابی به بهترین شیوه تربیتی، موثر می باشد.
2-موقعیت هایی جهت تقویت استقلال کودک فراهم میکنند:
والدین باید متناسب با سن و توانایی های کودک شان وظایف و مسئولیت هایی را تحت اختیار او قرار داده و اجازه بدهند کودک مستقل عمل کند. یعنی شرایطی فراهم شود که کودک بدون حضور مداوم خودشان بتوانند به مرور زمان با مهارت های مستقلانه روبرو شوند.
این شیوه در موقعیت هایی مثل غذا خوردن، انتخاب بازی و یا برای کودکان بزرگتر در انتخاب نوع لباس که فعالیت هایی کم خطر محسوب می شوند، به کودک این فرصت را می دهد که در موقعیت های چالش برانگیزی که در آینده با آن روبرو می شود، آمادگی بیشتری داشته باشد.
3-از اجبار کردن کودک اجتناب میکنند:
همانطور که بی توجهی به توانایی و استعداد کودک و اجبار او به انجام کار یا کسب مهارت باعث سرخوردگی و خشم کودک می شود، حمایت و دخالت بیش از اندازه در فرایند رشد و تحول نیز احساس ناکارآمدی و وابستگی را در کودک ایجاد می کند. حتی ممکن است این احساس را القا کند که قادر به انجام ساده ترین امور به تنهایی نیست. به بیان دیگر با حمایت و نظارت همیشگی والدین کودکانی وابسته تربیت خواهند شد که دارای اعتماد بنفس پایین، ناتوان در تصمیم گیری ها و طفره رونده از انجام وظایف و مسئولیت شخصی شان خواهند شد.
نشانه های نیاز به استقلال و خودمختاری در کودکان چیست؟
در روند رشد مراحلی وجود دارد که خودکفایی و استقلال را در کودک شکل می دهد. به نظر میرسد سن دو الی سه سالگی بهترین زمان برای کسب مهارت خودمختاری در کودک است. ممکن است فرزند شما در این سن لجبازی و مقاومت در برابر سخنان و قوانین اعمال شده داشته باشد، هر پیامی که می شنود را برعکس عمل کند و یا بیشتر از واژه هایی مثل نه، نمی توانم، نمی خواهم و... استفاده کند.
والدین در برخورد با رفتارهای خودمختارانه کودک چه واکنش هایی باید داشته باشند:
بهتر است آگاهانه با صبر و حوصله این تغییرات را در کودک خود درک کنیم و به انتخاب ها و تصمیماتش احترام بگذاریم تا احساس ارزشمندی و توانایی در کودک رشد کند. در این مراحل با توجه به توانایی ها و سن کودک باید تلاش کرد، او آمادگی لازم برای شروع یک زندگی مستقل در بزرگسالی را بدست بیاورد. به عبارتی اگر به کودک که در این سن در حال تجربه و کشف دنیای پیرامون خود است، اجازه انتخاب و عملکرد مستقل ندهیم کودکی ناتوان و وابسته خواهیم داشت و در مراحل مختلف زندگی مانند جدایی از والدین و رفتن به مدرسه ، تصمیم گیری، برقراری ارتباط با گروه همسالان و پذیرفتن مسئولیت های شخصی و اجتماعی، دچار استرس و آشفتگی خواهد شد و هرگز توانایی هایش شکوفا نخواهد شد.
سخن آخر
والدین می توانند با ایجاد محیط امن و بدون خطر برای کشف دنیای اطراف در عین تعیین اختیارات در چهارچوب قوانین خانواده، حق انتخاب و اختیار برای تصمیم گیری را به کودک القا کنند. اعمال اختیار بدون ایجاد چهارچوب هم آسیب زننده خواهد بود و والدین نباید اجازه انجام امور خطرناک و خودخواهانه را به کودک خود بدهند تا از این طریق زمینه های مناسب را برای حمایت به اندازه کافی و رشد مهارت های اجتماعی سازنده در کودک تقویت کنند.
این درحالیست که پدر و مادر ضمن شناخت مراحل رشد و تکامل کودک و پذیرفتن نیاز به خودمختاری، با شریک کردن او درتصمیم گیری ها و انجام وظایف مختلف به او آموزش می دهند تا مهارت های لازم برای ایجاد اعتماد به نفس، استقلال نظر و شایستگی اجتماعی را بیاموزد .
تاریخ انتشار: ۱۳۹۹/۰۳/۰۲
کاندیدای دکتری روانشناسی بالینی- عضویت سازمان نظام 45220