چطور میتوانم مسائل جنسی را به کودک ام آموزش بدهم؟
برخی از والدین معنای تربیت را فقط از لحاظ جنبه های جسمانی و ذهنی آن می دانند. مثلا کودک چه مواد مغذی برای رشد کردن احتیاج دارد یا اینکه وقتی به سن مدرسه می رسد و اماده جمع کردن و منها کردن است، به او کمک کنند از پس این مرحله به خوبی برآید. در صورتی که تربیت باید همه جانبه باشد که یکی از جوانب آن آموزش حریم خصوصی بدن، آداب توالت رفتن و تربیت جنسی می باشد.
چرا والدین باید به کودکان خود تربیت جنسی را بیاموزند؟
یکی از بزرگترین تجاربی که تا پایان عمر زندگی کودک را تحت تاثیر قرار خواهد داد تجربه آزارگری های جنسی در دوران کودکی می باشد، پس مراقبت کافی از جسم کودک به عنوان مراقبین اصلی بر عهده والدین است و یکی از وظایف مهم فرزندپروری محسوب می شود. اما این به معنای مراقبت وسواس گونه از کودک نیست که ما این موضوع را با عمق بیشتری در جلسات مشاوره کودک با والدین مطرح میکنیم. القای ترس یا کنترل افراطی به کودک موجب می شود احساس امنیت و اعتماد او نسبت به دیگران صدمه ببیند و اضطراب زیادی را حین ارتباط با دیگران مخصوصا جنس مخالف و حتی بعد ها در تجارب زناشویی خود تجربه کند.
یکی دیگر از وظایف مراقبین اصلی، آموزش مسائل جنسی به کودک می باشد. برخی تصور میکنند زمانی که فرزندشان به سنین نوجوانی رسید و در معرض آسیب های احتمالی دوران بلوغ قرار گرفت، باید به او در مورد خطرات ناشی از بیماری های مقاربتی و یا خطر بارداری در دختران هشدار داد. اما لازم نیست کودک به مرحله نوجوانی برسد و یا در شرایط آزار جنسی قرار بگیرد تا به دنبال تربیت جنسی او بود بلکه کودک بسته به برهه تحولی اش به این آموزش ها از سمت والدین خود نیاز دارد.
تربیت جنسی شامل چه مراحلی می باشد:
1-آموزش قسمت های خصوصی بدن
باید به کودک خود یاد بدهید که کدام نواحی بدنش نواحی خصوصی بدن او محسوب می شود و هیچ کسی جز والدین نمی تواند این نواحی را ببیند یا به آن دست بزند. آن هم فقط در شرایط مورد نیاز مثل معاینه در مطب پزشک یا هنگام دستشویی رفتن و تعویض پوشک این شرایط امکان پذیر است. حال این سوال مطرح می شود که اندام خصوصی در دختران و پسران کدام نواحی محسوب می شود؟ اندام خصوصی در دخترها ناحیه تناسلی، گردن، سینه و پاها می باشد؛ و در پسرها اندام تناسلی جزو اندام خصوصی آنها محسوب می شود.
2- آموزش بوسیدن و در آغوش کشیده شدن
این قسمت از تربیت جنسی برای کودکان سنین 2 تا 6 سال مفید است.
والدین باید به کودک خود یاد بدهند که هیچ کس حق ندارد بدون اجازه به بدن او دست بزند و یا او را ببوسد. و اگر کودک تمایل به بغل شدن نداشت می تواند قبول نکند و حتی زمانی که بزرگسال از کودک اجازه بگیرد بازهم حق ندارد از کودک بخواهد از والدین اش چیزی را مخفی کند. والدین باید به کودک خود یاد بدهند تنها کسی که باید از آنها تبعیت کند، تنها پدر و مادر هستند. حتی اقوام نزدیک مثل خاله، عمه, عمو، دائی هم از این قانون مستثنی نیستند. چرا که در برخی موارد متجاوزین از نزدیکان کودک بوده اند.
والدین می توانند به کودک خود یاد بدهند که اگر کسی از او درخواست کار عجیبی داشت، سریعا به آنها اطلاع بدهد و یا با صدای بلند والدین را صدا کند.
3- آموزش تعامل با بزرگسالان نزدیک و غریبه
به والدین توصیه می شود به کودکان بین 6 تا 11 سال این آموزش ها داده شود.
والدین باید به کودک خود یاد بدهند که بعضی از بزرگسالان افکار بدی دارند و علاقه دارند با بچه های کوچکتر کارهای بدی انجام دهند، پس باید از آن ها دوری کرد. به کودکان خود علاوه بر آموزش نحوه سلام و احوالپرسی در حضور دیگران، مهارت نه گفتن را نیز در مواجهه با درخواست های نابجا آموزش دهید. همچنین به او توضیح دهید که بزرگتر بودن اطرافیان دلیلی برای اجبار او به انجام دادن کاری حتی به قیمت تهدید شدن و یا مورد تمسخر قرار گرفتن نیست.
مثال هایی از این دست میتواند در آگاه سازی کودک شما مفید باشد:
- اگر کاری را که غریبه خواست انجام ندهی بد جنس یا بی ادب نیستی!
- اگر دوستت ازت خواست کاری انجام بدهی که حس بدی داشتی؛ با انجام ندادنش تو بدجنس یا دروغگو نیستی!
مقاله پیشنهادی روانشناسی کودک: چگونه به رشد جسمانی فرزندم کمک کنم
سن شروع آموزش های جنسی کودکان چه سنی می باشد؟
سن مناسب برای شروع آگاه سازی کودکان از مباحث جنسی، زمانی است که خود کودک سوال بپرسد. در پاسخ به سوالات کودکان در عین حال که دلیلی وجود ندارد تا نتوانیم سوالات کودکان را صادقانه و بی پرده پاسخ دهیم، نیازی هم نیست که همه را یکجا تحویل کودک دهیم. توضیحات نباید از طریق موضوعات خیالی و یا نحوه تولید مثل در گیاهان یا حیوانات باشد. به عنوان مثال کودکی که با تعجب می پرسد بچه از کجا می آید، نباید گفت از پیش خدا، یا مطب دکتر و یا اداره پست می آید، بلکه باید به او بگوییم: "بچه در جایی مخصوص در شکم مادر بزرگ می شود و به دنیا می آید." بسته به اینکه پرسش های بعدی کودک چه باشد، شاید نیاز به توضیحات بیشتر باشد و شاید نیازی نباشد. اگر کودک باز هم کنجکاوی کرد به او میگوییم که آنجا رحم مادر است. توضیحات والدین در عین اینکه به واقعیت نزدیک است، اما لازم نیست شامل توضیحات کاملی درباره نحوه مقاربت جنسی باشد. یکی از شیوه های مفید برای شروع آگاه سازی کودکان این است که بپرسیم خودشان چه برداشت یا تفسیری از این موضوع دارند و با درک این برداشت ها و نظرات به سوالات آنها پاسخ دهیم.
چرا کودکان کنجکاوی های جنسی در مورد بدن خودشان یا دیگران دارند؟
گاهی آزار جنسی و یا تحمیل شدن شرایطی از جانب دیگران در کار نیست و کودک خودش علاقه مند به واکاوی بدن خودش یا دیگران است. حال ممکن است این سوال مطرح شود که چرا کودکان علاقه به کنجکاوی های جنسی در خصوص بدن خودشان، جنس مخالف و یا بزرگسالان (والدین) دارند:
1-احساسات جنسی به عنوان یک غریزه طبیعی در کودکان
از آغاز تولد، کودکان آماده احساس لذت های جسمانی هستند. و رفتارهای جنسی آنها شروع به شکل گیری می کند. لذتی که کودک از جسم خود می برد، هر چند که شباهتی به لذت یک فرد بالغ ندارد اما در اصل لذتی جنسی محسوب می شود. کودک از همان ابتدا وقتی والدین او را لمس و نوازش میکنند لذت می برد. کودک از طریق همین لمس و نوازش است که دریافت عشق و محبت و نهایتا آموزش جنسی را یاد می گیرد. کودکان معمولا هر چیزی را به دهان می برند، آنها انگشتان و گوشه لباس یا پتوی خود را به دهان می برند. مکیدن، جویدن و گاز زدن به کودک حس خوشایندی می دهد. از این لذت ها نباید جلوگیری کرد. فقط باید مراقب بود که هر آنچه وارد دهان کودک میشود بهداشتی و تمییز باشد. در سال های نخست کودکی، دهان کودک همان آیینه است که دنیا را برای او منعکس می کند. وقتی نیازهای کودکان به مکیدن برطرف نشود ممکن است به صورت قوی تر و یا ضعیف تر و یا به طرق مختلف بروز کند. مثل فردی که در بزرگسالی به صورت افراطی پرخوری میکند و یا مدام سیگار می کشد.
هرچه کودک بزرگ تر شود، او لذت بخش ترین لذت ها را در ناحیه تناسلی اش احساس می کند. در این مرحله نباید به کودک احساس گناه داد و در این مرحله کودک به عشق و علاقه توام با راهنمایی والدین بیشتر احتیاج دارد.
2-نگرش و رفتار والدین نسبت به مسائل جنسی:
تربیت جنسی و یا کنجکاوی های کودکان در خصوص بدن شان از طرز برخورد والدین با مسائل جنسی نشات می گیرد. آیا والدین نسبت به مسائل جنسی و جنس مخالف نگرش مثبتی دارند و از ارتباط با یکدیگر لذت می برند و یا نسبت به مسائل جنسی با شرمساری برخورد می کنند و قصد در پنهان کردن این نیاز یا به طور کلی انکار آن هستند. نگرش والدین در خصوص مباحث جنسی حتی اگر به زبان هم نیامده باشد، باز هم به کودکان منتقل خواهد شد. نباید تصور کرد که کودکان درکی از مسائل جنسی ندارند، بلکه آنها از همان ابتدای تولد متوجه رابطه خاص بین پدر و مادر خود خواهند شد. حتی اگر نتوانند بفهمند که چه روی داده است، مناظر و صداها در خیال شان باقی خواهد ماند. بهتر است کودکان در اتاق خواب و تختخواب والدین نخوابند. کودکان بیشتر از آنچه که ما تصور میکنیم میبینند و می شنوند. و با توجه به سبک خانه های مدرن امروزی بسختی والدین می توانند بدون دغدغه و نگرانی به مسائل خصوصی جنسی بپردازند. اینکه کودکان تا چه حد در معرض دیدن و یا شنیدن روابط بین والدین و یا دیگران قرار بگیرند در میزان و شدت کنجکاوی های جنسی آنها تاثیر گذار است. دسترسی آزادانه کودکان به فیلم ها و یا کلیپ های جنسی میتواند برای کودکان که هنوز درک درستی از این روابط ندارند به شدت آسیب زا باشد.
3- تفاوت های جنسی در دختران و پسران
کودکان علاقه دارند بدانند چه تفاوت هایی در بدن دخترها و پسرها وجود دارد. به همین دلیل ممکن است در بازی های خود با همسالان و در شرایط نبود بزرگسالان به سمت بازی های جنسی مثل دکتر بازی و یا نامزد بازی گرایش پیدا کنند. و بخشی از این کنجکاوی برای شناخت اندام های جنس مخالف شان است و میخواهند مطمئن شوند که اندام جنسی شان عیب و ایرادی ندارد. بهتر است از همان ابتدا کودکان را با اسامی و وظایف اندام هایشان و تفاوت های آناتومیکی بین دو جنس دختر و پسر آشنا کرد. در این سنین هویت جنسی کودکان نیز شکل میگیرد و این مرحله فرصت خوبی برای آموزش تفاوت های جنسی به کودکان است. تاکید روی تفاوت های جسمانی کودکان شروع خوبی برای شناخت ویژگی های زنانه و مردانه است. کودکان از طریق همانند سازی با والد همجنس خود، سعی میکنند ویژگی های خاص مربوط به جنسیت خود را درونی کنند.
ممکن است این باور ها در ذهن کودک شکل بگیرد:
"دخترها اینجوری ساخته شده اند و پسرها یک جور دیگر"
4- سخت گیری یا سهل گیری والدین در مورد کنجکاوی های جنسی کودکان
اندام های تناسلی و اندام های دفع ادرار و مدفوع بقدری به یکدیگر مربوط هستند که ممکن است آموزش توالت رفتن بر رشد جنسی کودک اثر بگذارد.
نحوه تعویض پوشک و یا شستشوی ناحیه تناسلی کودکان هم اهمیت دارد. ممکن است کودکان در حین شستشو و یا کرم زدن تحریک شود.
کودک در سال دوم زندگی خود نسبت به لذت های دفع از خود علاقه بیشتری نشان می دهد. حتی ممکن است نسبت به دیدن، بو کردن و یا لمس کردن مدفوع خود تمایل نشان دهد. اقدامات عجولانه و یا سخت گیرانه ممکن است موجب القای احساس نفرت از بدن و متعلقات آن به کودک منتقل شود. در این شرایط ممکن است کودک تصور کند بدن او ترسناک است و نمیتوان از آنها لذت برد.
از همان ابتدا باید به کودکان آموزش داد که هنگام تعویض لباس و یا دستشویی رفتن لباس شان را در حضور دیگران در نیاورند.
کودکان به لحاظ بیولوژیکی تا قبل از 2 سالگی آمادگی کنترل مدفوع و تا قبل از 3 سالگی آمادگی کنترل ادرار را ندارند. در نتیجه قبل از این زمان نباید کودکان را وادار به کنترل ادرار و مدفوع خود کرد و یا بابت عدم کنترل مورد سرزنش قرار داد. بهترین زمان برای از پوشک گرفتن کودکان زمانی است که خودشان توانایی خشک نگه داشتن پوشک را دارند و برای دستشویی رفتن مشابه بزرگسالان تمایل نشان می دهند.
البته منظور ما آزاد گذاشتن صرف کودکان نیست و در این صورت ممکن است کودک خیس کردن و کثیف کردن را به مدت طولانی انجام دهد.
در گام اول باید کودکان را راهنمایی کرد تا از دست زدن به مدفوع خودداری کنند و بهتر است از راه های جایگزین، میل کودک به کنجکاوی را ارضا کرد. به عنوان مثال مقداری گل و ماسه و آب در اختیارش قرار داد تا از طریق لذت جانشین به بازی کردن و ارضای حس کنجکاوی خود بپردازند.
بعضی از والدین عقیده به آزادی خواهی دارند و اجازه می دهند که کودک از طریق مشاهده مستقیم معاشقه والدین، پوشیدن لباس های باز در منزل و یا تماشای فیلم های جنسی حس کنجکاوی خود را ارضا کند. اما مسئله اینجاست که کودک به این مرحله راضی نمی شود و ممکن است امیال نهفته ای را در او بیدار کند که به هیچ وجه قابل ارضا نباشد.
5- شناخت و رشد هویت جنسی در کودکان
حتما شنیده و دیده اید که دختران گرایش دارند از مادرشان تقلید کنند و از لباس ها یا لوازم آرایش او استفاده کنند. و به دنبال تایید زیبایی خود از جانب پدر هستند. دختران نسبت به پدر خود عشق ورزی کنند و آرزو داشتند با پدر خود ازدواج میکردند. بازی هایی مثل عروس بازی به این نیاز کودکان اشاره دارد. یا بالعکس پسران گرایش خاصی به مادر خود دارند و آرزو می کردند ای کاش مادرشان تنها در تصرف آنها بود. حتی شاید نسبت به پدر نگرش رقیب داشته باشند.
در واقع کودک از طریق همانند سازی با والد همجنس در حال رشد هویت جنسی خود می باشد. والدین باید تلاش کنند فضای ابراز این احساسات را در محیط خانه فراهم کنند. کودک علاقه دارند همچون والدین خود نقش مردانه و زنانه را به خوبی ایفا کند و چه بهتر که این آموزش ها در محیط خانه و توسط مراقبین اصلی به او منتقل شود. ابراز رفتارهای زنانه یا مردانه به کودک این امکان را می دهد که ضمن دریافت تایید و توجه کافی از طریق الگوبرداری از والدین هویت جنسی اش را پرورش دهد. کودکانی که فرصت و مجال ابزار این هیجانات را ندارند و توسط والدین خود سرکوب می شوند ممکن است در پذیرش نقش جنسی خود در بزرگسالی دچار سردگمی و ابهام باشند و یا به طرق ناسالم سعی در ابزار آنها داشته باشند.
البته زیاده روی والدین به صورت لفظی یا در قالب لمس کردن و بوسیدن کودک، او را در بند عشق والدین گرفتار میکند. زیاده روی مراقبین در بوسیدن لب های کودک، در عین حال که برای او لذت بخش است، ممکن به جای احساس شادمانی، احساس گناه را در او تقویت کند.
نکته مهم این است که والدین در مقابل ابزارگری های کودک نباید تنبیه یا برخورد تندی از خود نشان دهند و در عین تلاش برای درک این نیاز کودک به عنوان یک نیاز طبیعی، اما بیش از اندازه این عشق نافرجام را با گفتار و رفتارشان تقویت نکند. حتی اگر به شوخی هم باشد مادر نباید پسرش را "مرد قوی هیکل من" و یا "عاشق کوچوی من" صدا کند. همین طور پدر هم نباید همچین جملاتی از این دست را در رابطه با دختر خود به کار بگیرد. اینها نقش هایی هستند که کودک آرزو می کرد، به عهده بگیرد. پس باید کمک کنیم که از آن فاصله بگیرد. و به سمت عشق ورزی سالم در دوران بزرگسالی و با معشوقه خودش او را هدایت کنیم.
کلام آخر
اگر متوجه شدید که کودک شما در حین بازی توسط خواهر و برادر و یا همسالان خود در معرض بازی های جنسی قرار گرفته است، تمایل به خودارضایی پیدا کرده است و یا در شرایط حاد توسط بزرگسالان مورد تجاوز واقع شده است در حین حفظ آرامش خود به کمک راهکار های مناسب به کودک کمک کنید تا بتواند با آرامش بیشتری از این مرحله عبور کند و یا در صورت نیاز به صورت مشاوره حضوری و یا مشاوره آنلاین از متخصصین کمک بگیرید.
اغلب والدین به کودکی که علاقه مند به کنجکاوی های جنسی می باشد و یا از طریق خودارضایی خودش را ارضا میکند همراه با اضطراب و تنش واکنش نشان می دهند. والدین علی رغم درک این موضوع که خودارضایی باعث دیوانگی و ضعف جنسی در بزرگسالی نخواهد شد اما باز هم قادر به پذیرفتن این موضوع نیستند. در واقع والدین حق دارند که نپذیرند. خودارضایی کودک را از رشد سالم و طبیعی دور خواهد کرد. کودکی که خودش را از این طریق ارضا می کند، دیگر تلاشی برای برقراری ارتباط با والدین یا همسالان نمی کند. و به فعالیت های فردی تمایل بیشتری نشان خواهد داد. چرا که بدون نیاز به دیگران خیلی راحت خودش را ارضاء میکند.
در نتیجه برای اینکه کودکان بتوانند یک فرد اجتماعی باشند، باید ارضاء خودشان را کنار بگذارند و بکوشند از طریق روابطی عمیق با دیگران بتوانند لذت را تجربه کنند. و با پرهیز از آن بتوانند ارتباطی سازنده و محبت آمیز با والدین و همسالان خود برقرار کنند.
منابع
کتاب رابطه بین والدین و کودکان
نوشته دکتر هایم جی. گینات
ترجمه سیاوش سرتیپی
انتشارات اطلاعات
برای دریافت مشاوره تخصصی در حوزه تربیت جنسی کودکان میتوانید از مشاورین نگاه نو مشاوره بگیرید:
پدیده رضایی
کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی
متخصص مشاوره فرزندپروری، مشاوره نوجوانی و بلوغ
دریافت مشاوره جنسی کودک از خانم پدیده رضایی
لیلا رفیعی
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
متخصص مشاوره فرزندپروری، مشاوره نوجوانی، بلوغ و میان فردی
دریافت مشاوره جنسی کودک از خانم لیلا رفیعی
فهیمه احمدی
کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی
متخصص مشاوره فرزندپروری، مشاوره نوجوانی و بلوغ
دریافت مشاوره جنسی کودک از خانم فهیمه احمدی
شاید به این مطالب روانشناسی هم علاقه مند باشید
چرا والدین باید به کودکان خود تربیت جنسی را بیاموزند؟
یکی از بزرگترین تجاربی که تا پایان عمر زندگی کودک را تحت تاثیر قرار خواهد داد تجربه آزارگری های جنسی در دوران کودکی می باشد، پس مراقبت کافی از جسم کودک به عنوان مراقبین اصلی بر عهده والدین است و یکی از وظایف مهم فرزندپروری محسوب می شود. اما این به معنای مراقبت وسواس گونه از کودک نیست که ما این موضوع را با عمق بیشتری در جلسات مشاوره کودک با والدین مطرح میکنیم. القای ترس یا کنترل افراطی به کودک موجب می شود احساس امنیت و اعتماد او نسبت به دیگران صدمه ببیند و اضطراب زیادی را حین ارتباط با دیگران مخصوصا جنس مخالف و حتی بعد ها در تجارب زناشویی خود تجربه کند.
یکی دیگر از وظایف مراقبین اصلی، آموزش مسائل جنسی به کودک می باشد. برخی تصور میکنند زمانی که فرزندشان به سنین نوجوانی رسید و در معرض آسیب های احتمالی دوران بلوغ قرار گرفت، باید به او در مورد خطرات ناشی از بیماری های مقاربتی و یا خطر بارداری در دختران هشدار داد. اما لازم نیست کودک به مرحله نوجوانی برسد و یا در شرایط آزار جنسی قرار بگیرد تا به دنبال تربیت جنسی او بود بلکه کودک بسته به برهه تحولی اش به این آموزش ها از سمت والدین خود نیاز دارد.
تربیت جنسی شامل چه مراحلی می باشد:
1-آموزش قسمت های خصوصی بدن
باید به کودک خود یاد بدهید که کدام نواحی بدنش نواحی خصوصی بدن او محسوب می شود و هیچ کسی جز والدین نمی تواند این نواحی را ببیند یا به آن دست بزند. آن هم فقط در شرایط مورد نیاز مثل معاینه در مطب پزشک یا هنگام دستشویی رفتن و تعویض پوشک این شرایط امکان پذیر است. حال این سوال مطرح می شود که اندام خصوصی در دختران و پسران کدام نواحی محسوب می شود؟ اندام خصوصی در دخترها ناحیه تناسلی، گردن، سینه و پاها می باشد؛ و در پسرها اندام تناسلی جزو اندام خصوصی آنها محسوب می شود.
2- آموزش بوسیدن و در آغوش کشیده شدن
این قسمت از تربیت جنسی برای کودکان سنین 2 تا 6 سال مفید است.
والدین باید به کودک خود یاد بدهند که هیچ کس حق ندارد بدون اجازه به بدن او دست بزند و یا او را ببوسد. و اگر کودک تمایل به بغل شدن نداشت می تواند قبول نکند و حتی زمانی که بزرگسال از کودک اجازه بگیرد بازهم حق ندارد از کودک بخواهد از والدین اش چیزی را مخفی کند. والدین باید به کودک خود یاد بدهند تنها کسی که باید از آنها تبعیت کند، تنها پدر و مادر هستند. حتی اقوام نزدیک مثل خاله، عمه, عمو، دائی هم از این قانون مستثنی نیستند. چرا که در برخی موارد متجاوزین از نزدیکان کودک بوده اند.
والدین می توانند به کودک خود یاد بدهند که اگر کسی از او درخواست کار عجیبی داشت، سریعا به آنها اطلاع بدهد و یا با صدای بلند والدین را صدا کند.
3- آموزش تعامل با بزرگسالان نزدیک و غریبه
به والدین توصیه می شود به کودکان بین 6 تا 11 سال این آموزش ها داده شود.
والدین باید به کودک خود یاد بدهند که بعضی از بزرگسالان افکار بدی دارند و علاقه دارند با بچه های کوچکتر کارهای بدی انجام دهند، پس باید از آن ها دوری کرد. به کودکان خود علاوه بر آموزش نحوه سلام و احوالپرسی در حضور دیگران، مهارت نه گفتن را نیز در مواجهه با درخواست های نابجا آموزش دهید. همچنین به او توضیح دهید که بزرگتر بودن اطرافیان دلیلی برای اجبار او به انجام دادن کاری حتی به قیمت تهدید شدن و یا مورد تمسخر قرار گرفتن نیست.
مثال هایی از این دست میتواند در آگاه سازی کودک شما مفید باشد:
- اگر کاری را که غریبه خواست انجام ندهی بد جنس یا بی ادب نیستی!
- اگر دوستت ازت خواست کاری انجام بدهی که حس بدی داشتی؛ با انجام ندادنش تو بدجنس یا دروغگو نیستی!
مقاله پیشنهادی روانشناسی کودک: چگونه به رشد جسمانی فرزندم کمک کنم
سن شروع آموزش های جنسی کودکان چه سنی می باشد؟
سن مناسب برای شروع آگاه سازی کودکان از مباحث جنسی، زمانی است که خود کودک سوال بپرسد. در پاسخ به سوالات کودکان در عین حال که دلیلی وجود ندارد تا نتوانیم سوالات کودکان را صادقانه و بی پرده پاسخ دهیم، نیازی هم نیست که همه را یکجا تحویل کودک دهیم. توضیحات نباید از طریق موضوعات خیالی و یا نحوه تولید مثل در گیاهان یا حیوانات باشد. به عنوان مثال کودکی که با تعجب می پرسد بچه از کجا می آید، نباید گفت از پیش خدا، یا مطب دکتر و یا اداره پست می آید، بلکه باید به او بگوییم: "بچه در جایی مخصوص در شکم مادر بزرگ می شود و به دنیا می آید." بسته به اینکه پرسش های بعدی کودک چه باشد، شاید نیاز به توضیحات بیشتر باشد و شاید نیازی نباشد. اگر کودک باز هم کنجکاوی کرد به او میگوییم که آنجا رحم مادر است. توضیحات والدین در عین اینکه به واقعیت نزدیک است، اما لازم نیست شامل توضیحات کاملی درباره نحوه مقاربت جنسی باشد. یکی از شیوه های مفید برای شروع آگاه سازی کودکان این است که بپرسیم خودشان چه برداشت یا تفسیری از این موضوع دارند و با درک این برداشت ها و نظرات به سوالات آنها پاسخ دهیم.
چرا کودکان کنجکاوی های جنسی در مورد بدن خودشان یا دیگران دارند؟
گاهی آزار جنسی و یا تحمیل شدن شرایطی از جانب دیگران در کار نیست و کودک خودش علاقه مند به واکاوی بدن خودش یا دیگران است. حال ممکن است این سوال مطرح شود که چرا کودکان علاقه به کنجکاوی های جنسی در خصوص بدن خودشان، جنس مخالف و یا بزرگسالان (والدین) دارند:
1-احساسات جنسی به عنوان یک غریزه طبیعی در کودکان
از آغاز تولد، کودکان آماده احساس لذت های جسمانی هستند. و رفتارهای جنسی آنها شروع به شکل گیری می کند. لذتی که کودک از جسم خود می برد، هر چند که شباهتی به لذت یک فرد بالغ ندارد اما در اصل لذتی جنسی محسوب می شود. کودک از همان ابتدا وقتی والدین او را لمس و نوازش میکنند لذت می برد. کودک از طریق همین لمس و نوازش است که دریافت عشق و محبت و نهایتا آموزش جنسی را یاد می گیرد. کودکان معمولا هر چیزی را به دهان می برند، آنها انگشتان و گوشه لباس یا پتوی خود را به دهان می برند. مکیدن، جویدن و گاز زدن به کودک حس خوشایندی می دهد. از این لذت ها نباید جلوگیری کرد. فقط باید مراقب بود که هر آنچه وارد دهان کودک میشود بهداشتی و تمییز باشد. در سال های نخست کودکی، دهان کودک همان آیینه است که دنیا را برای او منعکس می کند. وقتی نیازهای کودکان به مکیدن برطرف نشود ممکن است به صورت قوی تر و یا ضعیف تر و یا به طرق مختلف بروز کند. مثل فردی که در بزرگسالی به صورت افراطی پرخوری میکند و یا مدام سیگار می کشد.
هرچه کودک بزرگ تر شود، او لذت بخش ترین لذت ها را در ناحیه تناسلی اش احساس می کند. در این مرحله نباید به کودک احساس گناه داد و در این مرحله کودک به عشق و علاقه توام با راهنمایی والدین بیشتر احتیاج دارد.
2-نگرش و رفتار والدین نسبت به مسائل جنسی:
تربیت جنسی و یا کنجکاوی های کودکان در خصوص بدن شان از طرز برخورد والدین با مسائل جنسی نشات می گیرد. آیا والدین نسبت به مسائل جنسی و جنس مخالف نگرش مثبتی دارند و از ارتباط با یکدیگر لذت می برند و یا نسبت به مسائل جنسی با شرمساری برخورد می کنند و قصد در پنهان کردن این نیاز یا به طور کلی انکار آن هستند. نگرش والدین در خصوص مباحث جنسی حتی اگر به زبان هم نیامده باشد، باز هم به کودکان منتقل خواهد شد. نباید تصور کرد که کودکان درکی از مسائل جنسی ندارند، بلکه آنها از همان ابتدای تولد متوجه رابطه خاص بین پدر و مادر خود خواهند شد. حتی اگر نتوانند بفهمند که چه روی داده است، مناظر و صداها در خیال شان باقی خواهد ماند. بهتر است کودکان در اتاق خواب و تختخواب والدین نخوابند. کودکان بیشتر از آنچه که ما تصور میکنیم میبینند و می شنوند. و با توجه به سبک خانه های مدرن امروزی بسختی والدین می توانند بدون دغدغه و نگرانی به مسائل خصوصی جنسی بپردازند. اینکه کودکان تا چه حد در معرض دیدن و یا شنیدن روابط بین والدین و یا دیگران قرار بگیرند در میزان و شدت کنجکاوی های جنسی آنها تاثیر گذار است. دسترسی آزادانه کودکان به فیلم ها و یا کلیپ های جنسی میتواند برای کودکان که هنوز درک درستی از این روابط ندارند به شدت آسیب زا باشد.
3- تفاوت های جنسی در دختران و پسران
کودکان علاقه دارند بدانند چه تفاوت هایی در بدن دخترها و پسرها وجود دارد. به همین دلیل ممکن است در بازی های خود با همسالان و در شرایط نبود بزرگسالان به سمت بازی های جنسی مثل دکتر بازی و یا نامزد بازی گرایش پیدا کنند. و بخشی از این کنجکاوی برای شناخت اندام های جنس مخالف شان است و میخواهند مطمئن شوند که اندام جنسی شان عیب و ایرادی ندارد. بهتر است از همان ابتدا کودکان را با اسامی و وظایف اندام هایشان و تفاوت های آناتومیکی بین دو جنس دختر و پسر آشنا کرد. در این سنین هویت جنسی کودکان نیز شکل میگیرد و این مرحله فرصت خوبی برای آموزش تفاوت های جنسی به کودکان است. تاکید روی تفاوت های جسمانی کودکان شروع خوبی برای شناخت ویژگی های زنانه و مردانه است. کودکان از طریق همانند سازی با والد همجنس خود، سعی میکنند ویژگی های خاص مربوط به جنسیت خود را درونی کنند.
ممکن است این باور ها در ذهن کودک شکل بگیرد:
"دخترها اینجوری ساخته شده اند و پسرها یک جور دیگر"
4- سخت گیری یا سهل گیری والدین در مورد کنجکاوی های جنسی کودکان
اندام های تناسلی و اندام های دفع ادرار و مدفوع بقدری به یکدیگر مربوط هستند که ممکن است آموزش توالت رفتن بر رشد جنسی کودک اثر بگذارد.
نحوه تعویض پوشک و یا شستشوی ناحیه تناسلی کودکان هم اهمیت دارد. ممکن است کودکان در حین شستشو و یا کرم زدن تحریک شود.
کودک در سال دوم زندگی خود نسبت به لذت های دفع از خود علاقه بیشتری نشان می دهد. حتی ممکن است نسبت به دیدن، بو کردن و یا لمس کردن مدفوع خود تمایل نشان دهد. اقدامات عجولانه و یا سخت گیرانه ممکن است موجب القای احساس نفرت از بدن و متعلقات آن به کودک منتقل شود. در این شرایط ممکن است کودک تصور کند بدن او ترسناک است و نمیتوان از آنها لذت برد.
از همان ابتدا باید به کودکان آموزش داد که هنگام تعویض لباس و یا دستشویی رفتن لباس شان را در حضور دیگران در نیاورند.
کودکان به لحاظ بیولوژیکی تا قبل از 2 سالگی آمادگی کنترل مدفوع و تا قبل از 3 سالگی آمادگی کنترل ادرار را ندارند. در نتیجه قبل از این زمان نباید کودکان را وادار به کنترل ادرار و مدفوع خود کرد و یا بابت عدم کنترل مورد سرزنش قرار داد. بهترین زمان برای از پوشک گرفتن کودکان زمانی است که خودشان توانایی خشک نگه داشتن پوشک را دارند و برای دستشویی رفتن مشابه بزرگسالان تمایل نشان می دهند.
البته منظور ما آزاد گذاشتن صرف کودکان نیست و در این صورت ممکن است کودک خیس کردن و کثیف کردن را به مدت طولانی انجام دهد.
در گام اول باید کودکان را راهنمایی کرد تا از دست زدن به مدفوع خودداری کنند و بهتر است از راه های جایگزین، میل کودک به کنجکاوی را ارضا کرد. به عنوان مثال مقداری گل و ماسه و آب در اختیارش قرار داد تا از طریق لذت جانشین به بازی کردن و ارضای حس کنجکاوی خود بپردازند.
بعضی از والدین عقیده به آزادی خواهی دارند و اجازه می دهند که کودک از طریق مشاهده مستقیم معاشقه والدین، پوشیدن لباس های باز در منزل و یا تماشای فیلم های جنسی حس کنجکاوی خود را ارضا کند. اما مسئله اینجاست که کودک به این مرحله راضی نمی شود و ممکن است امیال نهفته ای را در او بیدار کند که به هیچ وجه قابل ارضا نباشد.
5- شناخت و رشد هویت جنسی در کودکان
حتما شنیده و دیده اید که دختران گرایش دارند از مادرشان تقلید کنند و از لباس ها یا لوازم آرایش او استفاده کنند. و به دنبال تایید زیبایی خود از جانب پدر هستند. دختران نسبت به پدر خود عشق ورزی کنند و آرزو داشتند با پدر خود ازدواج میکردند. بازی هایی مثل عروس بازی به این نیاز کودکان اشاره دارد. یا بالعکس پسران گرایش خاصی به مادر خود دارند و آرزو می کردند ای کاش مادرشان تنها در تصرف آنها بود. حتی شاید نسبت به پدر نگرش رقیب داشته باشند.
در واقع کودک از طریق همانند سازی با والد همجنس در حال رشد هویت جنسی خود می باشد. والدین باید تلاش کنند فضای ابراز این احساسات را در محیط خانه فراهم کنند. کودک علاقه دارند همچون والدین خود نقش مردانه و زنانه را به خوبی ایفا کند و چه بهتر که این آموزش ها در محیط خانه و توسط مراقبین اصلی به او منتقل شود. ابراز رفتارهای زنانه یا مردانه به کودک این امکان را می دهد که ضمن دریافت تایید و توجه کافی از طریق الگوبرداری از والدین هویت جنسی اش را پرورش دهد. کودکانی که فرصت و مجال ابزار این هیجانات را ندارند و توسط والدین خود سرکوب می شوند ممکن است در پذیرش نقش جنسی خود در بزرگسالی دچار سردگمی و ابهام باشند و یا به طرق ناسالم سعی در ابزار آنها داشته باشند.
البته زیاده روی والدین به صورت لفظی یا در قالب لمس کردن و بوسیدن کودک، او را در بند عشق والدین گرفتار میکند. زیاده روی مراقبین در بوسیدن لب های کودک، در عین حال که برای او لذت بخش است، ممکن به جای احساس شادمانی، احساس گناه را در او تقویت کند.
نکته مهم این است که والدین در مقابل ابزارگری های کودک نباید تنبیه یا برخورد تندی از خود نشان دهند و در عین تلاش برای درک این نیاز کودک به عنوان یک نیاز طبیعی، اما بیش از اندازه این عشق نافرجام را با گفتار و رفتارشان تقویت نکند. حتی اگر به شوخی هم باشد مادر نباید پسرش را "مرد قوی هیکل من" و یا "عاشق کوچوی من" صدا کند. همین طور پدر هم نباید همچین جملاتی از این دست را در رابطه با دختر خود به کار بگیرد. اینها نقش هایی هستند که کودک آرزو می کرد، به عهده بگیرد. پس باید کمک کنیم که از آن فاصله بگیرد. و به سمت عشق ورزی سالم در دوران بزرگسالی و با معشوقه خودش او را هدایت کنیم.
کلام آخر
اگر متوجه شدید که کودک شما در حین بازی توسط خواهر و برادر و یا همسالان خود در معرض بازی های جنسی قرار گرفته است، تمایل به خودارضایی پیدا کرده است و یا در شرایط حاد توسط بزرگسالان مورد تجاوز واقع شده است در حین حفظ آرامش خود به کمک راهکار های مناسب به کودک کمک کنید تا بتواند با آرامش بیشتری از این مرحله عبور کند و یا در صورت نیاز به صورت مشاوره حضوری و یا مشاوره آنلاین از متخصصین کمک بگیرید.
اغلب والدین به کودکی که علاقه مند به کنجکاوی های جنسی می باشد و یا از طریق خودارضایی خودش را ارضا میکند همراه با اضطراب و تنش واکنش نشان می دهند. والدین علی رغم درک این موضوع که خودارضایی باعث دیوانگی و ضعف جنسی در بزرگسالی نخواهد شد اما باز هم قادر به پذیرفتن این موضوع نیستند. در واقع والدین حق دارند که نپذیرند. خودارضایی کودک را از رشد سالم و طبیعی دور خواهد کرد. کودکی که خودش را از این طریق ارضا می کند، دیگر تلاشی برای برقراری ارتباط با والدین یا همسالان نمی کند. و به فعالیت های فردی تمایل بیشتری نشان خواهد داد. چرا که بدون نیاز به دیگران خیلی راحت خودش را ارضاء میکند.
در نتیجه برای اینکه کودکان بتوانند یک فرد اجتماعی باشند، باید ارضاء خودشان را کنار بگذارند و بکوشند از طریق روابطی عمیق با دیگران بتوانند لذت را تجربه کنند. و با پرهیز از آن بتوانند ارتباطی سازنده و محبت آمیز با والدین و همسالان خود برقرار کنند.
منابع
کتاب رابطه بین والدین و کودکان
نوشته دکتر هایم جی. گینات
ترجمه سیاوش سرتیپی
انتشارات اطلاعات
برای دریافت مشاوره تخصصی در حوزه تربیت جنسی کودکان میتوانید از مشاورین نگاه نو مشاوره بگیرید:
پدیده رضایی
کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی
متخصص مشاوره فرزندپروری، مشاوره نوجوانی و بلوغ
دریافت مشاوره جنسی کودک از خانم پدیده رضایی
لیلا رفیعی
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
متخصص مشاوره فرزندپروری، مشاوره نوجوانی، بلوغ و میان فردی
دریافت مشاوره جنسی کودک از خانم لیلا رفیعی
فهیمه احمدی
کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی
متخصص مشاوره فرزندپروری، مشاوره نوجوانی و بلوغ
دریافت مشاوره جنسی کودک از خانم فهیمه احمدی
شاید به این مطالب روانشناسی هم علاقه مند باشید
مشاوره کودک
فرزندپروی نوین چه میگوید؟
احتمالا همه‌ی ما در ابتدای راه فرزندپروری، با این رهنمودها مواجه شده‌ایم که: «بغلش نکن بغلی می‌شه بعدا خیلی اذیتت می‌کنه» یا «انقد به دلش راه اومدین لوس شده». در این مقاله نگاه نو قصد داریم برخی دیدگاه های سنتی را به چالش بکشیم و عمیق تر بررسی کنیم بیشتر بخوانید
فرزندپروی نوین چه میگوید؟
احتمالا همه‌ی ما در ابتدای راه فرزندپروری، با این رهنمودها مواجه شده‌ایم که: «بغلش نکن بغلی می‌شه بعدا خیلی اذیتت می‌کنه» یا «انقد به دلش راه اومدین لوس شده». در این مقاله نگاه نو قصد داریم برخی دیدگاه های سنتی را به چالش بکشیم و عمیق تر بررسی کنیم بیشتر بخوانید
مشاوره نوجوان
ویژگی های روانشناسی دوران نوجوانی
هر مرحله از زندگی چالش ها و بحران های خاص خود را دارد اما بحران اصلی دوره نوجوانی بحران شناخت خود است. آنچه که اریک اریکسون نظریه پرداز معروف رشد برای این دوران نامگذاری کرده است "بحران هویت در مقابل سردرگمی" می باشد. بیشتر بخوانید
ویژگی های روانشناسی دوران نوجوانی
هر مرحله از زندگی چالش ها و بحران های خاص خود را دارد اما بحران اصلی دوره نوجوانی بحران شناخت خود است. آنچه که اریک اریکسون نظریه پرداز معروف رشد برای این دوران نامگذاری کرده است "بحران هویت در مقابل سردرگمی" می باشد. بیشتر بخوانید
مشاوره کودک
چطور تعاملات والدین موجب شکل گیری و رشد احساسات در کودکان میشود
احساسات نقش مهمی در رشد کودکان دارند.احساسات اولین مولفه هایی هستند که انسان از بدو تولد به صورت فطری دارد. نحوه تعامل والدین به نیازهای کودک در شناخت این هیجانات تاثیر بسیاری دارد. بیشتر بخوانید
چطور تعاملات والدین موجب شکل گیری و رشد احساسات در کودکان میشوداحساسات نقش مهمی در رشد کودکان دارند.احساسات اولین مولفه هایی هستند که انسان از بدو تولد به صورت فطری دارد. نحوه تعامل والدین به نیازهای کودک در شناخت این هیجانات تاثیر بسیاری دارد. بیشتر بخوانید
تاریخ انتشار: ۱۳۹۹/۰۳/۱۱
کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی