چگونه به شکل گیری اعتماد به نفس بالا در فرزندم کمک کنم؟
اعتماد به نفس یکی از مهمترین پایه‌ها در رشد هر کودک محسوب می‌شود و یکی از کلیدهای سلامتی و بهزیستی در کودکان برای شکل گیری و تقویت سلامت اجتماعی، روحی، رفتاری و عاطفی درآنان می باشد. شکل گیری اعتماد بنفس سالم نقش مهمی در نحوه برخورد با مشکلات، فشار همسالان و سایر چالش‌های موجود در مسیر زندگی خواهد داشت.
اعتماد به نفس در اصل به معنای نحوه‌ی نگاه کودک شما به خودش و توانایی‌هایش در انجام دادن کارهاست. و این اعتماد به نفس به وسیله‌ی میزان عشق و حمایت و همچنین میزان تشویق‌ها و انتقاداتی که از سوی افراد مهم زندگی به خصوص والدینش دریافت می‌کند، شکل می‌گیرد.
در اینجا به بررسی چند راهکار کوچک اما کلیدی خواهیم پرداخت که والدین از طریق آن می توانند در تقویت حس اعتماد به نفس فرزند خود تاثیر مثبت بسزایی ایجاد کنند:
1-عشق خود را هر روز به او ابراز کنید:
دانستن اینکه چقدر او را دوست دارید، به فرزندتان احساس امنیت و تعلق خاطر می‌دهد که بر نحوه نگاه او نسبت به خودش بسیار تاثیرگذار است. هرچقدر بزرگتر می‌شود، با ساختن دوستی‌های جدید، ایجاد پیوند با هم تیمی‌های خود در یک تیم ورزشی و سایر موارد، به وسیع‌تر کردن دایره اجتماعی خود ادامه خواهد داد.
عشق شما زمینه را برای روابط سالم و قوی که بعداً در زندگی او شکل خواهد گرفت، ایجاد می‌کند. بنابراین هر روز او را در آغوش بگیرید، با هم کتاب بخوانید، تفریح کنید و به او نشان دهید از هر جهت عاشق او هستید.
2-با فرزند خود بازی کنید و از این زمان لذت ببرید:
وقتی با فرزند خود بازی می‌کنید، به او نشان می دهید که دوست دارید زمان خود را با او بگذرانید و از مشارکت او قدردانی کنید. گذراندن زمان با فرزندتان فواید بیشماری دارد. بازی با کودک خطر افسردگی و اضطراب را کاهش می‌دهد و فرصت بیشتری برای شاد بودن کودک فراهم می‌کند.
3-به کودک خود مسئولیت بدهید:
مسئولیت انجام کارهای متناسب با سن، به فرزند شما حس هدف داشتن و رسیدن به یک نتیجه را می‌دهد. حتی اگر او کاری را عالی انجام نداد، از تلاشهای او قدردانی کنید. از او به خاطر تمام مسئولیت‌هایی که انجام می دهد، ستایش کنید و همیشه به او اطمینان دهید که در کارها بهتر و بهتر خواهد شد.
4-بگذارید فرزندتان مستقل باشد:
سالهای ابتدایی مدرسه، زمانیست که حس استقلال به سرعت در حال رشد است. با رسیدن بچه‌ها به سالهای راهنمایی، بسیاری از آنها اوقات خود را به تنهایی در خانه می‌گذرانند، خودشان به مدرسه می‌روند و به خواهر و برادرهای کوچکتر کمک میکنند. این مهم است که والدین به بچه‌ها این اجازه را بدهند که به طور فزاینده‌ای مستقل‌تر شوند و به آنها اجازه دهند با معلمان در مورد هر مشکلی که در مدرسه پیش آمده به تنهایی صحبت کنند، تکالیفشان را خودشان مدیریت کنند، از آماده بودن لباس‌های فوتبال خود اطمینان حاصل کنند و غیره.
به اصطلاح "والدین هلیکوپتری" توانایی بچه‌ها را برای انجام دادن کارها و ایجاد اعتماد به نفس سالم برای انجام کارها به صورت مستقلانه تضعیف میکنند.
5- بدانید هیچکس کامل نیست:
به کودک خود بیاموزید انسان بودن به معنی اشتباه کردن است و هیچ انسانی کامل و بی‌نقص نیست. و بهترین روش این است که انسان از شکست‌های خود درس بگیرد تا بتواند به پیشرفت خود ادامه دهد.
6- از تحقیر و توهین کودک پرهیز کنید:
هنگامی که فرزند شما کاری را انجام می دهد که باعث می‌شود شما از کوره در بروید و عصبانی شوید، یادتان باشد حتما رفتار را از کودک جدا کنید. شما انسان هستید، پس طبیعی است وقتی فرزندتان همه جا را بهم ریخته، احتمالاً تحریک شده و حتی عصبانی شوید.
با فرزند خود با احترام صحبت کنید. فریاد نزنید اما احساسات خود را به شکل درست برون ریزی کنید.(یک راه خوب برای اینکار استفاده از پیامدهای منطقی است) و با لحنی خوب و دوستانه با فرزند خود صحبت کنید.
اگر در شرایطی قرار گرفتید که از رفتارهای کودک خود به شدت عصبانی و تحریک پذیر هستید، برای اینکه کنترل خود را از دست ندهید، بهتر است ابتدا محیط را ترک کنید و ابتدا سعی در آرام کردن خودتان داشته باشید. بعد از اینکه آرام تر شدید به سراغ کودک تان بروید و در مورد اتفاقات رخ داده و آنچه که موجب ناراحتی شما و کودک تان شده است، در آرامش صحبت کنید.
7-اعتماد به نفس به معنای تکبر و یا خودشیفتگی نیست:
اعتماد به نفس داشتن به معنای این نیست که فکر کنید دنیا به دور شما می‌چرخد و یا اینکه نیازهای شما نسبت به سایر افراد مهمتر است. اعتماد به نفس سالم را با سایر مهارت‌های مهم زندگی که بچه‌ها لازم دارند متعادل کنید مانند داشتن همدلی، مهربان بودن، داشتن رفتارهای دوستانه، خیرخواه بودن و داشتن حس قدردانی.
8-اجازه بدهید خلق کنند و اثر خود را عرضه کنند:
با کودک خود روی درست کردن کاردستی‌های مختلف همکاری کنید و آنها را در خانه نمایش دهید. وقتی او دستاوردهای هنری، نوشتاری و سایر پروژه های خود را از مدرسه به خانه آورد، از او بخواهید که نحوه چگونگی ساخت آن را به شما بگوید، زیرا او می‌خواهد ببیند که دیگران در ارتباط با کارش چه فکر و چه احساسی دارند.
به کودک خود فرصتی دهید تا چیزهایی را که خلق کرده به شما نشان دهد و در مورد آنها صحبت کند. به او اجازه دهید احساس کند که آفریده های او ارزش توجه دارند، و نظر و افکار او اهمیت دارند.
شاید این سوال برای شما مطرح شود که کودکان به نظارت والدین و اعمال قوانین انضباطی برای تربیت سالم هم نیاز دارند، پس چگونه می توان در عین والدی مهربان و حمایتگر بودن، اصول اخلاقی و چهارچوب های تربیتی را به درستی به کودک خود منتقل کرد؟
چگونه با حفظ چهارچوب هایی تربیتی خللی در شکل گیری اعتماد به نفس سالم در کودک ایجاد نکنیم؟
برقراری انضباط و چارچوب برای کودک در مواقعی که کار اشتباهی مرتکب شده به این معنی نیست که باید در او احساس بدی نسبت به خودش ایجاد کنید. در حقیقت، پیامدها و بازخوردهایی که کودک را شرمگین می کند می تواند کاملاً مخرب باشد و در مسیر رشد طبیعی او ایجاد اختلال کند یا مانع پرورش اعتماد به نفس کافی در او گردد.
بازخوردهای صحیح نیز می تواند در کودک نسبت به کاری که انجام داده است احساس بدی ایجاد کند ، اما نباید باعث شود که او نسبت به شخصیت خودش چنین احساسی کند. یعنی بازخورد باید مترکز بر کار اشتباهی که کودک مرتکب شده است، باشد نه کل شخصیت کودک.
زیرا کودکی که نسبت به شخصیت خودش احساس خوبی دارد - علی رغم خطایی که مرتکب شده - انگیزه دارد تا در آینده رفتار اصلاح شده تری از خود نشان دهد.
در نتیجه قصد داریم نحوه ارائه بازخوردهای صحیح به کودکان را در مواقعی که کار اشتباهی مرتکب شده اند بررسی کنیم تا بتوانید با درنظر داشتن مواردی از این دست بازخوردهای واقع بینانه تری به کودکان خود ارائه دهید:
1-انتظارات خود را متناسب توانایی کودک نگه دارید:
درک روشنی از ویژگی‌های رشدی کودک برای پرورش کودک با اعتماد به نفس سالم ضروری است. اگر انتظاراتتان از فرزند خود بیش از حد زیاد باشد، شما ناامید خواهید شد و کودک شما وقتی نتواند آن انتظارات را برآورده کند او هم احساساتی از قبیل احساس شرم و گناه یا تجربه خواهد کرد.
در مقابل انتظارات بسیار سطح پایین نیز می تواند برای کودک آسیب رسان باشد. اگر از کودکتان انتظارات خیلی کمی دارید، ممکن است جلوی پیشرفت او را بگیرید.
فراموش نکنید که کودکان در هر مرحله نیازهای متفاوتی دارند. پس نیاز کودکتان به استقلال را در هر مرحله از رشد تشخیص دهید. برهه های رشد اجتماعی، جسمی، عاطفی و ذهنی را که فرزندتان به آن رسیده است را شناسایی کنید. سپس، شما می توانید از موثر بودن چارچوب‌ها و بازخوردهای خود اطمینان داشته باشید و استراتژی‌های تربیتی مناسب برای سن کودک را به کار بگیرید.
2-از برچسب زدن خودداری کنید:
برچسب زدن چه به شکل منفی و چه به شکل مثبت باعث می‌شود که کودکان غالبا احساس کنند که مجبورند طبق آن استانداردها رفتار کنند.
کودکان به لحاظ عاطفی به والدین وابسته هستند و ایجاد چهارچوب های سفت و سخت برای کودکان ممکن است برای کودک با این مضمون تفسیر شود که زمانی برای والدین ام فرزند دوست داشتنی تری خواهم شد که مطابق انتظارات آنها رفتار کنم.
کودکی که با عنوان "دانشمند کوچک" خطاب می‌شود، ممکن است علاقه خود را به موسیقی دنبال نکند. زیرا او تصور می‌کند که باید فقط فعالیت‌های مرتبط با علم را دنبال کند. هنگامی که کودکان احساس کنند نمی‌توانند به صورت آزادانه علایق و فعالیت‌های زیادی را کشف کنند، این سلب آزادی در دنبال کردن علایق شخصی می‌تواند به ارزش وجودی آنها آسیب وارد کند.
3-رفتار را از کودک جدا کنید:
با گفتن عباراتی مانند "تو پسر بدی هستی" یا "دیگه دوست ندارم" دیدگاه کودک در مورد شخصیت خودش را تغییر می‌دهیم و اگر کودکان برداشت منفی در مورد خودشان پیدا کنند، احتمال بدرفتاری آنها نیز افزایش می‌یابد.
زیرا باور میکنند که واقعا کودک بدی هستند پس برای جلب توجه والدین خود به تکرار بیشتر این الگوهای رفتاری منفی ادامه می دهند.
بهتر است در کنار اشاره به رفتارهای منفی کودک، در موقعیت مناسب رفتارهای مثبت آنها را هم تایید کنیم تا کودک با اعتماد و اطمینان بیشتری رفتار کند.
رفتارها را از کودک جدا کنید. به جای گفتن اینکه "تو پسر بدی هستی"، بگویید: "رفتارت درست نبود" یا به جای گفتن "دیگه دوستت ندارم" بگویید "رفتار تو دوست ندارم". به فرزند خود یادآوری کنید که او هنوز هم می تواند یک بچه خوب باشد حتی اگر رفتار اشتباهی انجام داده باشد.
4-تلاشهای فرزندتان را ستایش کنید:
گاهی والدین فقط زمانی که کودک کار خیلی بزرگی انجام داده باشد او را تشویق میکنند. به جای تشویق کردن کل شخصیت کودک به صورت مصداقی بر تشویق عملکرد و رفتارهای مثبت او تمرکز کنید. اما حتی به او بگویید "کارت عالی بود امروز دو تا گل زدی" و یا "کارت حرف نداشت توی دیکته املای همه کلمات را درست نوشتی".
تلاشهای فرزندتان را تقویت کنید مثلا به او بگویید "من متوجه شدم که امروز در طول بازی تسلیم نشدی" و از تشویق رفتارهای اجتماعی و انسان‌دوستانه او غافل نشوید مانند "من خیلی خوشحالم که تو خوراکی‌هاتو با دوستت تقسیم می‌کنی"
سخن آخر
ایجاد احساس بد در کودک انگیزه‌ای برای بهتر شدن در او ایجاد نمی‌کند اما دادن بازخوردهای منطقی توام با احترام می تواند به او در یادگیری مهارت‌هایی کمک کند که مانع از تکرار اشتباه شود. حفظ عزت نفس او این اطمینان را به شما می‌دهد که می تواند دفعه بعد تلاش بیشتری بکند و بهتر عمل کند. به طور کلی مهمترین نکته در بهبود اعتماد به نفس کودک این است که عشق و محبت خود را بی‌دریغ به او عرضه کنید. اجازه دهید او احساس کند با تمام وجود قابل احترام و ارزشمند است. حتی در هنگام عصبانیت مواظب کلمات‌مان باشیم زیرا تحقیر و توهین از آفت‌های یک اعتماد به نفس سالم هستند.
تاریخ انتشار: ۱۳۹۹/۰۳/۱۶
دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی - عضویت سازمان نظام روانشناسی: ۳۹۴۳۹