مرگ والدین در شرایط کرونا و توضیح آن به کودک
آشنایی با مفهوم "سوگ" در کودکان
به طور کلی کودک از 3 و 4 سالگی به بعد کم کم با مفهوم مرگ اشنا می شود.
اکثر کودکان بعد از فوت نزدیکانشان دچار مشکلات زیادی از جمله ترس و اضطراب شدید، پرخاشگری، بی قراری و وابستگی بیش از اندازه یا غیر طبیعی به مراقبت کنندگان می شوند. اما مسئله مهم این است که چگونه می توان بعد از مدتی این علائم را کنترل و کم کم از بین برد. بسیاری از کودکانی که قبل از فوت یکی از والدینشان با مقوله مرگ آشنا شده باشند بعد از فوت آن ها راحت تر با این واقعه کنار می آیند.
پس شما از والدین عزیز می خواهیم که در شرایط مناسب مخصوصا در این شرایط کرونا در مورد مرگ و مقوله های آن در حد فهم و سن کودک با او صحبت کنید. اگر این سوال در ذهن شما مطرح شده است که چگونه در مورد مقوله مرگ با کودک خود صحبت کنید بهتر است که از موضوعات مشابه استفاده کنید. یکی از مثال هایی که برای شناخت کودک از مرگ باید زده شود مرگ حیوانات است مثلا اگر کودک جوجه ای داشت که مرده است زمان آن رسیده است که والدین تا حدودی مقوله مرگ را برایش توضیح دهند و از کلمات متداول مانند این که "رفته پیش خدا" یا "رفته پیش مامان باباش" که باعث گیج شدن کودک می شود، خودداری کنند. وقتی یکی از والدین فوت می کند،ممکن است در این مدت اطرافیان کودک را مجبور کنند در منزل یکی از بستگان باشند و از محیط خانه او را دور کنند. اما این می تواند مشکلات دیگری را برای کودک ایجاد کند. برای کودکان مهم است که در گذر ایام سوگ در خانه خود بمانند و در آنجا احساس امنیت کنند.
چگونه کودک را برای حضور در مراسم ها آماده کنیم؟
این طبیعی است که کودکان مجاز به شرکت در مراسم تشییع جنازه یا مراسم یادبود باشند. زیرا آنها نیز باید با والد فوت شده خود خداحافظی کنند. حضور در چنین مناسک هایی به آنها کمک می کند تا درک کنند که مرگ مرحله نهایی است. اما والدین یا مراقبان زنده دیگر باید با کودک در مورد آنچه قبل از رفتن به مراسم در انتظارشان است، صحبت کنند. به عنوان مثال میتوانید برای کودک توضیح دهید که این روشی است که از خداحافظی با افرادی که دوستشان داریم، استفاده می کنیم. بسته به سن کودک، مدت توجه آنها و میزان نظارت بزرگسالان، کودکان ممکن است در تمام یا بخشی از آیین سوگواری شرکت کنند. از کودک بپرسید که آیا او دلش می خواهد کاری خاص برای خداحافظی انجام دهد؟ برای او ترسیم تصویر یا نوشتن شعر یا گرفتن گلی که والدینش دوست داشتند را مثال بزنید. در صورت انجام چنین کاری کودکان بزرگتر ممکن است بخواهند چیزی درست کنند و در مراسم یادبود بیاورند.
کودکان همچنین باید برای احساساتی که ممکن است در طی یک مراسم یادبود یا مراسم تشییع جنازه وجود داشته باشد، آماده شوند. البته با توجه به شرایط سخت تشییع جنازه در ایران بهتر است کودک به این مراسم نرود و در مراسم های دیگر شرکت کند یا از فاصله دورتر نظاره گر این مراسم باشد. به آنها بگویید بزرگسالان غالباً در مراسم خاکسپاری گریه می کنند ، و کودک نیزمشکلی ندارد، گریه کند. اگر کودکان گریه کردن را به عنوان راه و روشی برای خداحافظی با افرادی که دوستشان داریم ببینند، می توانند با آن راحت تر کنار بیایند.
چگونه مرگ را برای کودکان توضیح دهیم؟
سن تنها چیزی نیست که در درک کودک از مرگ پدر و مادر به مرور زمان تأثیر گذار است بلکه رابطه کودک با والدینی که فوت شده است نیز در میزان کنار آمدن کودن با سوگ والدین تاثیر به سزایی دارد. از جمله عوامل مهم دیگر تاثیر گذار بر کودک رابطه او با والد دیگر و حضور سایر افراد پشتیبان و دریافت حمایت از آنها می باشد که همه این عوامل تعیین می کند کودک چگونه با این ضایعه سخت روبرو خواهد شد.
اگر رابطه کودک با پدر و مادر فوت شده خوب باشد، کنترل این اوضاع برای آنها آسان تر خواهد بود. کودکانی که با والدین رابطه مشکل دار دارند، ممکن است به دلیل مشکلات حل نشده، سخت تر از عهده این سوگ برآیند. اما از دست دادن پدر و مادر برای هر فرزندی بسته به تیپ شخصیتی کودک و ترتیب تولد در خانواده متفاوت خواهد بود. والدین و عزیزان هنگام تلاش برای برآورده کردن نیازهای هر کودک باید این تفاوتها را در نظر بگیرند.
ارتباط کودک با والدین یا سرپرست بازمانده برای رشد مداوم کودک مهم است. والد باقیمانده ممکن است علاوه بر غم و اندوه فرزندانشان، از احساسات خود احساس ناراحتی کنند. ممکن است انرژی کمی برای تأمین نیازهای کودکان باقی بماند، به خصوص اگر همسر بیماری طولانی داشته باشد یا تحت شرایط خاصی از دنیا رفته باشد.
درک هر گروه سنی در مورد مرگ والدین:
از بستگان، پرستار بچه ها یا مراقب های کودک بخواهید که به حفظ روال کودک کمک کرده و مراقبت روزانه را انجام دهند. مطمئن باشید که مراقبان از وضعیت خانواده اطلاع دارند. یک والدین یا یک بزرگسال قابل اعتماد داشته باشید که جزئی از زندگی کودک است و هر روز اوقات خود را با کودک می گذراند.
در صورت بروز بدرفتاری در کودک مثل نیش زدن، ضربه زدن، لگد زدن یا سایر رفتارهای پرخاشگرانه را تحمل نکنید. به کودک بیاموزید که چگونه احساسات را به روشی سالم بیان کند.
- صادقانه به همه سؤالات کودک پاسخ دهید.
- به سؤالات ناشناخته گوش دهید و وقتی کودک از ترس و نگرانی صحبت می کند توجه کنید.
- کودکان را تشویق و کمک کنید تا احساسات را شناسایی و نام ببرند.
- بیان و صحبت کردن در مورد احساسات، به خصوص عصبانیت و راههای ایمن برای ابراز آن را تشویق کنید.
- در مورد احساس و مدیریت اضطراب به کودک بیاموزید.
- به کودک اطمینان دهید که خوب است که ناراحت، غمگین، مضطرب و عصبانی شوند و والدین آنها با وجود داشتن این احساسات منفی هنوز هم آنها را دوست می دارند.
- صادقانه به سؤالاتش پاسخ دهید.
- به کودکان اطمینان دهید که این بیماری تقصیر آنها نیست.
- بگذارید کودک تا حد ممکن وقت خود را با والدین بگذراند.
- مباحث پیشنهادی راجع به بحث مرگ پیشنهاد دهید.
به کودک کمک کنید که در فعالیت های بعد از مدرسه، ورزش، درگیر بماند و او را در تماس با دوستان و همسالان نگه دارید.
- به کودک یادآوری کنید که خوب است که تفریح و سرگرمی های خود را مطابق گذشته ادامه دهد .
در مورد وضعیت خانواده، به معلمان، مربیان و سایر کارکنان مدرسه توضیحات کافی بدهید.
کلام آخر
در صورتی که در شرایط بیماری و مرگ و سوگواری عزیزان خود به سر می برید و کودک شما تا به حال با این اتفاق مواجه نبوده است، میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر و یا دریافت مشاوره تلفنی در خصوص مفهوم سوگ برای کودکان با تیم مشاوران تخصصی کودک نگاه نو در ارتباط باشید.
منابع:
Bylund-Grenklo T, Kreicbergs U, Uggla C, et al. Teenagers want to be told when a parent’s death is near: A nationwide study of cancer-bereaved youths’ opinions and experiences. Acta Oncol. 2014;3:1-7.
Christ GH, Christ AE. Current approaches to helping children cope with a parent’s terminal illness. CA Cancer J Clin. 2006;56(4):197-212.
Dehlin L, Reg LM. Adolescents’ experiences of a parent’s serious illness and death. Palliat Support Care. 2009;7:13-25.
Harpham WS. When a Parent Has Cancer: A guide to caring for your children. New York: HarperCollins 2004.
National Cancer Institute: When Someone You Love Has Advanced Cancer: Support for Caregivers. Talking with Family and Friends. Accessed at www.cancer.gov/cancertopics/coping/when-someone-you-love-has-advanced-cancer/page7#f3 on January 5, 2015.
Seccareccia D, Warnick A. When a parent is dying: helping parents explain death to their children. Can Fam Physician. 2008;54(12):1693-1694.
Welch AS, Wadsworth ME, Compas BE. Adjustment of children and adolescents to parental cancer. Parents’ and children’s perspectives. Cancer. 1996;77:1409-1418.
به طور کلی کودک از 3 و 4 سالگی به بعد کم کم با مفهوم مرگ اشنا می شود.
اکثر کودکان بعد از فوت نزدیکانشان دچار مشکلات زیادی از جمله ترس و اضطراب شدید، پرخاشگری، بی قراری و وابستگی بیش از اندازه یا غیر طبیعی به مراقبت کنندگان می شوند. اما مسئله مهم این است که چگونه می توان بعد از مدتی این علائم را کنترل و کم کم از بین برد. بسیاری از کودکانی که قبل از فوت یکی از والدینشان با مقوله مرگ آشنا شده باشند بعد از فوت آن ها راحت تر با این واقعه کنار می آیند.
پس شما از والدین عزیز می خواهیم که در شرایط مناسب مخصوصا در این شرایط کرونا در مورد مرگ و مقوله های آن در حد فهم و سن کودک با او صحبت کنید. اگر این سوال در ذهن شما مطرح شده است که چگونه در مورد مقوله مرگ با کودک خود صحبت کنید بهتر است که از موضوعات مشابه استفاده کنید. یکی از مثال هایی که برای شناخت کودک از مرگ باید زده شود مرگ حیوانات است مثلا اگر کودک جوجه ای داشت که مرده است زمان آن رسیده است که والدین تا حدودی مقوله مرگ را برایش توضیح دهند و از کلمات متداول مانند این که "رفته پیش خدا" یا "رفته پیش مامان باباش" که باعث گیج شدن کودک می شود، خودداری کنند. وقتی یکی از والدین فوت می کند،ممکن است در این مدت اطرافیان کودک را مجبور کنند در منزل یکی از بستگان باشند و از محیط خانه او را دور کنند. اما این می تواند مشکلات دیگری را برای کودک ایجاد کند. برای کودکان مهم است که در گذر ایام سوگ در خانه خود بمانند و در آنجا احساس امنیت کنند.
چگونه کودک را برای حضور در مراسم ها آماده کنیم؟
این طبیعی است که کودکان مجاز به شرکت در مراسم تشییع جنازه یا مراسم یادبود باشند. زیرا آنها نیز باید با والد فوت شده خود خداحافظی کنند. حضور در چنین مناسک هایی به آنها کمک می کند تا درک کنند که مرگ مرحله نهایی است. اما والدین یا مراقبان زنده دیگر باید با کودک در مورد آنچه قبل از رفتن به مراسم در انتظارشان است، صحبت کنند. به عنوان مثال میتوانید برای کودک توضیح دهید که این روشی است که از خداحافظی با افرادی که دوستشان داریم، استفاده می کنیم. بسته به سن کودک، مدت توجه آنها و میزان نظارت بزرگسالان، کودکان ممکن است در تمام یا بخشی از آیین سوگواری شرکت کنند. از کودک بپرسید که آیا او دلش می خواهد کاری خاص برای خداحافظی انجام دهد؟ برای او ترسیم تصویر یا نوشتن شعر یا گرفتن گلی که والدینش دوست داشتند را مثال بزنید. در صورت انجام چنین کاری کودکان بزرگتر ممکن است بخواهند چیزی درست کنند و در مراسم یادبود بیاورند.
کودکان همچنین باید برای احساساتی که ممکن است در طی یک مراسم یادبود یا مراسم تشییع جنازه وجود داشته باشد، آماده شوند. البته با توجه به شرایط سخت تشییع جنازه در ایران بهتر است کودک به این مراسم نرود و در مراسم های دیگر شرکت کند یا از فاصله دورتر نظاره گر این مراسم باشد. به آنها بگویید بزرگسالان غالباً در مراسم خاکسپاری گریه می کنند ، و کودک نیزمشکلی ندارد، گریه کند. اگر کودکان گریه کردن را به عنوان راه و روشی برای خداحافظی با افرادی که دوستشان داریم ببینند، می توانند با آن راحت تر کنار بیایند.
چگونه مرگ را برای کودکان توضیح دهیم؟
سن تنها چیزی نیست که در درک کودک از مرگ پدر و مادر به مرور زمان تأثیر گذار است بلکه رابطه کودک با والدینی که فوت شده است نیز در میزان کنار آمدن کودن با سوگ والدین تاثیر به سزایی دارد. از جمله عوامل مهم دیگر تاثیر گذار بر کودک رابطه او با والد دیگر و حضور سایر افراد پشتیبان و دریافت حمایت از آنها می باشد که همه این عوامل تعیین می کند کودک چگونه با این ضایعه سخت روبرو خواهد شد.
اگر رابطه کودک با پدر و مادر فوت شده خوب باشد، کنترل این اوضاع برای آنها آسان تر خواهد بود. کودکانی که با والدین رابطه مشکل دار دارند، ممکن است به دلیل مشکلات حل نشده، سخت تر از عهده این سوگ برآیند. اما از دست دادن پدر و مادر برای هر فرزندی بسته به تیپ شخصیتی کودک و ترتیب تولد در خانواده متفاوت خواهد بود. والدین و عزیزان هنگام تلاش برای برآورده کردن نیازهای هر کودک باید این تفاوتها را در نظر بگیرند.
ارتباط کودک با والدین یا سرپرست بازمانده برای رشد مداوم کودک مهم است. والد باقیمانده ممکن است علاوه بر غم و اندوه فرزندانشان، از احساسات خود احساس ناراحتی کنند. ممکن است انرژی کمی برای تأمین نیازهای کودکان باقی بماند، به خصوص اگر همسر بیماری طولانی داشته باشد یا تحت شرایط خاصی از دنیا رفته باشد.
درک هر گروه سنی در مورد مرگ والدین:
- کودکان 3 تا 5 ساله
- برخی از ایده ها برای کار با کودکان در این گروه سنی:
از بستگان، پرستار بچه ها یا مراقب های کودک بخواهید که به حفظ روال کودک کمک کرده و مراقبت روزانه را انجام دهند. مطمئن باشید که مراقبان از وضعیت خانواده اطلاع دارند. یک والدین یا یک بزرگسال قابل اعتماد داشته باشید که جزئی از زندگی کودک است و هر روز اوقات خود را با کودک می گذراند.
در صورت بروز بدرفتاری در کودک مثل نیش زدن، ضربه زدن، لگد زدن یا سایر رفتارهای پرخاشگرانه را تحمل نکنید. به کودک بیاموزید که چگونه احساسات را به روشی سالم بیان کند.
- کودکان 6 تا 9 سال:
- برخی از ایده ها برای کار با کودکان در این گروه سنی:
- صادقانه به همه سؤالات کودک پاسخ دهید.
- به سؤالات ناشناخته گوش دهید و وقتی کودک از ترس و نگرانی صحبت می کند توجه کنید.
- کودکان را تشویق و کمک کنید تا احساسات را شناسایی و نام ببرند.
- بیان و صحبت کردن در مورد احساسات، به خصوص عصبانیت و راههای ایمن برای ابراز آن را تشویق کنید.
- در مورد احساس و مدیریت اضطراب به کودک بیاموزید.
- به کودک اطمینان دهید که خوب است که ناراحت، غمگین، مضطرب و عصبانی شوند و والدین آنها با وجود داشتن این احساسات منفی هنوز هم آنها را دوست می دارند.
- کودکان 9 تا 12 سال :
- برخی از ایده ها برای کار با کودکان در این گروه سنی:
- صادقانه به سؤالاتش پاسخ دهید.
- به کودکان اطمینان دهید که این بیماری تقصیر آنها نیست.
- بگذارید کودک تا حد ممکن وقت خود را با والدین بگذراند.
- مباحث پیشنهادی راجع به بحث مرگ پیشنهاد دهید.
به کودک کمک کنید که در فعالیت های بعد از مدرسه، ورزش، درگیر بماند و او را در تماس با دوستان و همسالان نگه دارید.
- به کودک یادآوری کنید که خوب است که تفریح و سرگرمی های خود را مطابق گذشته ادامه دهد .
در مورد وضعیت خانواده، به معلمان، مربیان و سایر کارکنان مدرسه توضیحات کافی بدهید.
کلام آخر
در صورتی که در شرایط بیماری و مرگ و سوگواری عزیزان خود به سر می برید و کودک شما تا به حال با این اتفاق مواجه نبوده است، میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر و یا دریافت مشاوره تلفنی در خصوص مفهوم سوگ برای کودکان با تیم مشاوران تخصصی کودک نگاه نو در ارتباط باشید.
منابع:
Bylund-Grenklo T, Kreicbergs U, Uggla C, et al. Teenagers want to be told when a parent’s death is near: A nationwide study of cancer-bereaved youths’ opinions and experiences. Acta Oncol. 2014;3:1-7.
Christ GH, Christ AE. Current approaches to helping children cope with a parent’s terminal illness. CA Cancer J Clin. 2006;56(4):197-212.
Dehlin L, Reg LM. Adolescents’ experiences of a parent’s serious illness and death. Palliat Support Care. 2009;7:13-25.
Harpham WS. When a Parent Has Cancer: A guide to caring for your children. New York: HarperCollins 2004.
National Cancer Institute: When Someone You Love Has Advanced Cancer: Support for Caregivers. Talking with Family and Friends. Accessed at www.cancer.gov/cancertopics/coping/when-someone-you-love-has-advanced-cancer/page7#f3 on January 5, 2015.
Seccareccia D, Warnick A. When a parent is dying: helping parents explain death to their children. Can Fam Physician. 2008;54(12):1693-1694.
Welch AS, Wadsworth ME, Compas BE. Adjustment of children and adolescents to parental cancer. Parents’ and children’s perspectives. Cancer. 1996;77:1409-1418.
تاریخ انتشار: ۱۳۹۹/۰۴/۲۶
کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی