راهکارهای عملی در ایجاد دلبستگی ایمن در فرزندان
مقدمه:
نوزادان در حالی‌که برای بقای خود به والدینشان وابسته‌اند پا به جهان می‌گذارند. در آغاز اغلب بین نوزاد و مادر یا مراقب دیگری که به او غذا و آرامش می‌دهد، یک دلبستگی اولیه شکل می‌گیرد. مادر و نوزاد پیوند بسیار صمیمانه و نزدیکی را تجربه می‌کنند که به نوزاد احساس امنیت می‌بخشد. برای نوزاد داشتن یک بزرگسال اصلی که به شیوه‌ای حساس از او مراقبت کند، کسی که بتواند نیازهای او را درک کند، به آنها معنی بدهد و براساس آن پاسخگو باشد، به او احساس ایمنی خواهد بخشید. احساس امنیت و به دنبال آن تجربه سلامتی از تجربه‌های مکرر و قابل پیش‌بینی مراقبت توسط والدین پدید می‌آید، از نظر بالبی این تجارب اولیه «پایگاه امنی» را برای کودک ایجاد می‌کند. این الگوی درونی امنیت، کودک را قادر می‌کند به خوبی رشد کند و جهان پیرامون خود را کشف کند. دلبستگی ایمن با پیامدهای رشدی مثبت برای کودکان در بسیاری از حیطه‌ها از جمله اجتماعی، هیجانی و شناختی ارتباط دارد.
کیفیت رابطه والد و فرزند در پژوهش‌های مربوط به دلبستگی آنجایی خود را نشان خواهد داد که تاثیرات مطلوب آن در موارد زیر مشاهده شده است:
- شکل دادن به تعاملات کودک با همسالان دیگر
- ایجاد احساس امنیت درباره کشف جهان
- افزایش توانمندی و مقاومت در برابر فشار روانی و استرس
- توانایی متعادل سازی هیجانات
- توانایی آفریدن روابط بین فردی معنادار در آینده
- و گنجایش برای ساختن داستان منسجمی که به زندگی آنها معنا دهد.
دلبستگی ایمن و نقش آن در زندگی کودک
دلبستگی بنیانی برای چگونگی رویکرد کودک به جهان بنا می‌کند، و یک دلبستگی سالم در سال‌های اولیه زندگی، پایگاه امنی را فراهم می‌کند که کودک بر مبنای آن می‌تواند در مورد خود و دیگران بیاموزد.
دلبستگی‌های ایمن زمانی ایجاد می‌شوند که کودکان ارتباطی مستمر و به لحاظ هیجانی همسو با والد یا مراقب اولیه‌ی خود داشته باشند. روابطی که به ویژه در زمان نیاز هیجانی کودک ایجاد احساس حمایت می‌دهد و به کودکان تجربه‌های مکرر احساس پیوند داشتن، درک شدن و حفاظت شدن را می‌دهند.
پرورش دلبستگی ایمن و تمایلات ذاتی در کودک
اما چگونه می‌توان به عنوان والد شرایط مناسبی برای رشد دلبستگی ایمن در فرزند به وجود آورد؟ خبر خوب اینکه ظرفیتهای ذاتی که درونمان وجود دارد می‌تواند راهنمای خوبی برای ما در این مسیر باشد، تشخیص دادن و اعتماد به این تمایل ذاتی برای فراهم کردن بهترین شرایط برای فرزندانمان، به همراه ظرفیت درونی آنان برای طلب نیازهای دلبستگیشان، راهنمای ما در این راه خواهد بود. این بدین معنا نیست که والدگری کار آسانی خواهد بود ولی می‌توانید به راهنماهای ذاتی در خود و فرزندتان اعتماد کنید و همچنین روشهایی را برای پرورش کودکی با دلبستگی ایمن در پیش بگیرید.
دلبستگی ایمن چگونه شکل می گیرد؟
دلبستگی ایمن یعنی چه؟ آیا ایجاد دلبستگی ایمن برای کودکم سخت خواهد بود؟
ایمنی به شکل فراهم کردن یک پناهگاه امن برای آرامش دادن به کودک، زمانی که به آرامش نیاز دارد، و در اختیار قرار دادن یک پایگاه امن برای اکتشاف، در روابط روزانه‌ی شما با فرزندتان تبلور می‌یابد. اما سوال اینجاست من چگونه باید این ایمنی را برای فرزندم تامین کنم؟ آیا فراهم کردن تمام نیازهای او در لحظه به معنای ایمنی خواهد بود؟ آیا اگر بعضی از خواسته‌های نامعقول فرزندم را برآورده نکنم به دلبستگی او خدشه‌ای وارد خواهد آمد؟
برای شما باورپذیر باشد یا خیر باید بدانید که جایی برای نگرانی شما نیست، کودک شما راهنمای شما خواهد بود. در رابطه‌ی بین والد و کودک یادگیری در بستر یک دلبستگی ایمن، مسیری دوطرفه است. کودکان از ما می‌آموزند و از ما دنباله‌روی می‌کنند در مقابل آنها نیز به ما یادآوری می‌کنند که پیوند والد-کودک تا چه اندازه مهم و حیاتی است. وقتی کودکان با کسی که برایشان قابل اعتماد است پیوند دارند، شروع به شکوفا شدن می‌کنند.
یکی از این روش‌های کارآمد برای پرورش فرزندی با دلبستگی ایمن، روش والدگری به شیوه‌ی «چرخه امنیت» می‌باشد که در سطور بعدی با آن آشنا خواهیم شد.
والدگری به شیوه‌ی چرخه امنیت
کودکان نیاز دلبستگی بسیار قوی‌ای دارند که در بسیاری از موارد این نیاز از دید پنهان است، به عنوان والدین باید بتوانیم این نیازها را در موقعیت‌ها و چالش‌های مختلف با فرزندمان بشناسیم. در سیستم دلبستگی در کودک سه نیاز اساسی وجود دارد:
1-جستجوی مراقبت (دست پایین چرخه): غریزه‌ای در کودک است که به واسطه‌ی آن کودک نیاز به نزدیکی به شخصی که بتواند به او آرامش بدهد، از او حمایت بکند و در مواقع لزوم احساساتش را سازمان دهی کند، دارد.
2- اکتشاف (دست بالای چرخه): غریزه‌ای است که به کودک کمک می‌کند بر اساس کنجکاوی ذاتی خود عمل کند و بر محیط زندگی خود مسلط شود. این بخش نیاز کودک به استقلال و جدایی از والدین برای پرداختن به بازی و اکتشاف در محیط را نشان می‌دهد. در مرحله کودک نیاز دارد والدین در عین رعایت استقلال کودک نظاره‌گر فعالیت‌های او باشند.
3- ارائه مراقبت: غریزه‌ای در والدین است که باعث میشود آنها به مراقبت از کودک خود بپردازند و مراقبتی را که در جستجوی آن است برایش فراهم کنند و پیوند خود با کودک را حفظ نمایند.
وجود این غرایز نشان می‌دهد که چرا کودکان به یک دلبستگی ایمن برای بقا و رشد خود نیاز دارند، تا تبدیل به یک فرد بالغ شوند و در روابط خود موفق باشند.
روش چرخه‌ی امنیت یک نقشه‌ی راه ساده و مناسب برای شناسایی این نیازهاست، یک روش ساده برای اینکه در هر لحظه پی ببریم که کودک ما الان چه نیازی دارد.
دست‌های روی چرخه نشانگر والدین و مراقبت آنها از کودک هستند.چرخه‌ی شکل بالا سه نیاز اساسی در سیستم دلبستگی را به تصویر می‌کشد: جستجوی مراقبت، اکتشاف، و ارائه مراقبت. نیاز جستجوی مراقبت در دست پایین چرخه نشان داده شده است که به صورت نیاز به پناهگاه ایمن برای بازگشت به سمت پدر و مادر و جستجوی آرامش در شرایطی که کودک ترسیده یا نیاز هیجانی‌ای دارد، در تصویر نشان داده شده است. نیاز به اکتشاف و بازی در دنیای پیرامون کودک در دست بالایی چرخه نشان داده شده‌است که در آن کودک به یک پایگاه امن نیاز دارد که با تکیه بر آن به سمت اکتشاف محیط حرکت کند و نیاز به استقلال خود را ارضاء کند.
چرخه امنیت و مهارت تنظیم هیجانی
برآورده کردن نیاز کودک به پایگاه امن و پناهگاه ایمن هر دو برای ایجاد دلبستگی ایمن و رشد مهارت‌های تنظیم هیجان کودک، بسیار حیاتی هستند. در واقع این تصویر نشان می‌دهد کودکان مدام در حال رفت و آمد بین این حالات هستند. این سناریو نشان می‌دهد کودکان چگونه مدام دور این چرخه در حال حرکت هستند، آنها همین چرخه را در طول روز طی می‌کنند، اکتشاف سپس جستجوی مراقبت و اطمینان مجدد از حمایت شدن و ایمن بودن و زمانی که از لحاظ هیجانی کامل سیراب شدند، دوباره به سمت اکتشاف و بازی خود می‌روند، در محیط‌های دیگری غیر از خانه هم این چرخه تکرار میشود، در مهدکودک یا پیش دبستانی، در خانه فامیل‌ها و دوستان، و در مطب دندانپزشک، در حال خرید و در پارک.
مطلب پیشنهادی: برای مشاهده‌ی مقالات مرتبط با مشاوره‌ی کودک در نگاه نو این صفحه را مطالعه کنید.
رابطه‌ی بین مراقب و کودک در هر یکی از محیط‌ها برحسب محیط و برحسب سن کودک می‌تواند متفاوت باشد مثلا کودک دوساله‌ی شما که از ترس معاینه‌ی دندان‌هایش در مطب دندانپزشک قشقرق راه انداخته است نیاز به آغوش و آرامش‌دهی فوری دارد ولی ممکن است کودک چهارساله شما که در موقعیت مشابه کمی از معاینه دندان آزرده خاطر است فقط نیاز به یک نگاه تایید کننده یا گرفتن دستش برای اطمینان از شرایط، داشته باشد. اینها در واقع همان جلوه‌های بازگشت کودک به پناهگاه امن در لحظات هیجانی و آسیب‌زاست که نیازهای دلبستگی او برانگیخته شده‌است و حمایت شما از او ایمنی مورد نیازش را تامین می‌کند.
با تامین شدن ایمنی و آرام کردن ترس‌هایش به او این فرصت را می‌دهید که به تجربه‌ی پیش رو به چشم یک اکتشاف جدید بنگرد حتی اگر این اکتشاف جدید نشستن در صندلی دندانپزشکی و انتظار آنچه پیش خواهد آمد باشد.
کمی به روابط روزمره‌ی خود با کودکتان بیندیشید، آیا می‌توانید تشخیص دهید کودکتان چه زمانی در بالای چرخه قرار دارد و چه زمانی در پایین آن؟
جمع‌بندی نهایی
زمانی که والدین بتوانند آسیب‌پذیری کودک در پایین چرخه و نیاز به استقلال او در بالای چرخه را بپذیرند و به آن احترام بگذارند و رفتار خود را منطبق با نیازهای کودک شکل دهند، کودک دلبستگی ایمن را تجربه خواهد کرد و این یعنی:
اعتماد به خودشان و اطمینان به کسانی که بیشتر از همه به آنها نیاز دارند.
منابع:
کتاب فرزندپروری از درون به برون
کتاب Raising a secure child
برای دریافت مشاوره‌ی تخصصی در حوزه‌ی فرزند پروری کودکان می‌توانید از مشاورین نگاه نو مشاوره بگیرید:
رویا رئیسی
کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
مشاوره کودک و فرزندپروری، مشاوره نوجوانی و بلوغ و روابط بین فردی
دریافت مشاوره فرزند پروری از خانم رویا رئیسی
لیلا رفیعی
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
متخصص مشاوره فرزندپروری، مشاوره نوجوانی، بلوغ و میان فردی
دریافت مشاوره فرزند پروری از خانم لیلا رفیعی
فهیمه احمدی
کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی
متخصص مشاوره فرزندپروری، مشاوره نوجوانی و بلوغ
دریافت مشاوره فرزند پروری از خانم فهیمه احمدی
شاید به این مطالب روانشناسی هم علاقه‌مند باشید
مشاوره کودک
فرزندپروی نوین چه میگوید؟
احتمالا همه‌ی ما در ابتدای راه فرزندپروری، با این رهنمودها مواجه شده‌ایم که: «بغلش نکن بغلی می‌شه بعدا خیلی اذیتت می‌کنه» یا «انقد به دلش راه اومدین لوس شده». در این مقاله نگاه نو قصد داریم برخی دیدگاه های سنتی را به چالش بکشیم و عمیق تر بررسی کنیم بیشتر بخوانید
فرزندپروی نوین چه میگوید؟
احتمالا همه‌ی ما در ابتدای راه فرزندپروری، با این رهنمودها مواجه شده‌ایم که: «بغلش نکن بغلی می‌شه بعدا خیلی اذیتت می‌کنه» یا «انقد به دلش راه اومدین لوس شده». در این مقاله نگاه نو قصد داریم برخی دیدگاه های سنتی را به چالش بکشیم و عمیق تر بررسی کنیم بیشتر بخوانید
مشاوره کودک
ویژگی های روانشناسی دوران نوجوانی
یکی از رایج‌ترین مشکلات والدین لجبازی‌ها و نافرمانی‌های کودکان است. در این بین والدین از سبک‌های تربیتی متفاوتی برای ارتباط با کودکان استفاده می‌کنند. و مکررا در اعمال محدودیت‌ها و اصول انضباطی به کودک خود با چالش‌هایی مواجه هستند... بیشتر بخوانید
ویژگی های روانشناسی دوران نوجوانی
یکی از رایج‌ترین مشکلات والدین لجبازی‌ها و نافرمانی‌های کودکان است. در این بین والدین از سبک‌های تربیتی متفاوتی برای ارتباط با کودکان استفاده می‌کنند. و مکررا در اعمال محدودیت‌ها و اصول انضباطی به کودک خود با چالش‌هایی مواجه هستند... بیشتر بخوانید
مشاوره کودک
چطور تعاملات والدین موجب شکل گیری و رشد احساسات در کودکان میشود
احساسات نقش مهمی در رشد کودکان دارند.احساسات اولین مولفه هایی هستند که انسان از بدو تولد به صورت فطری دارد. نحوه تعامل والدین به نیازهای کودک در شناخت این هیجانات تاثیر بسیاری دارد. بیشتر بخوانید
چطور تعاملات والدین موجب شکل گیری و رشد احساسات در کودکان میشود
احساسات نقش مهمی در رشد کودکان دارند.احساسات اولین مولفه هایی هستند که انسان از بدو تولد به صورت فطری دارد. نحوه تعامل والدین به نیازهای کودک در شناخت این هیجانات تاثیر بسیاری دارد. بیشتر بخوانید
منبع: کتاب فرزندپروری از درون به برون
تاریخ انتشار: ۱۳۹۹/۰۴/۱۶
کاندیدای دکترای تخصصی روانشناسی - عضویت سازمان نظام روانشناسی: ٤٠٧٧١