چطور کودک ام را تشویق کنم؟
در روانشناسی تعلیم و تربیت، امر تشویق یکی از عوامل و محرک های مهم یادگیری است. تشویق یکی از تاثیرگذارترین عوامل در برقراری روابط مطلوب است که اجرای صحیح آن موجب ماندگاری رفتار مطلوب می گردد. به نظر می رسد انسان ها صرف نظر از سنشان انتطار دارند در مقابل انجام کار درست مورد تشویق قرار بگیرند. این موضوع که در کودکان با شدت بیشتری دیده می شود، پاداش را به عنوان یک ابزار مهم تربیتی در اختیار والدین قرار می دهد که می تواند میزان انجام رفتار مطلوب را افزایش دهد.
متخصصان تشویق را معمولا اتفاقی می دانند که بلافاصله بعد از رفتار مورد نظر رخ می دهد وموجب رضایت و خوشایندی کودک می شود، نکته اینجاست که نحوه اجرای آن به قدری مهم است که گاهی این تشویق ها نه تنها بر رفتار کودک تاثیر گذار نیست بلکه موجب تقویت رفتار نا مطلوب و باج خواهی در کودکان خواهد شد.
انواع پاداش و روش های مناسب برای تشویق کودکان
اغلب والدین پاداش را مساوی با خریدن یک چیز می دانند در صورتیکه تشویق اصولی کودک برای انجام و ادامه یک کار درست، می تواند از روشهای مختلفی صورت بگیرد. به طور کلی از چهار طریق می توان کودک را تشویق کرد، هرکدام از این روش ها یکی از ابعاد وجودی کودک را در بر می گیرد و بخشی از نیازهای او را تامین می کند. گاهی برای اینکه رفتاری در کودک ماندگار بماند و در طول زمان تغییر نکند بهتر است از ترکیب انواع تشویق در موقعیت های مناسب استفاده کرد.
نوع اول: پاداش غیر کلامی (تشویق احساسی)
بیشترین نیاز و بهترین محرک در کودکان محبت است، توجه به کارهای خوب و دیده شدن آنها در مواقعی که کار درست و مطلوب انجام می شود، اولین قدم برای انجام بیشتر آن کار توسط کودک است. تماس چشمی، لبخند زدن، نوازش کردن و یا در آغوش گرفتن از بارزترین روشهایی است که والدین می توانند خوشحالی و محبت خود را به کودک ابراز کنند. والدین باید توجه داشته باشند که هر نوع رفتاری که به دنبال افزایش آن هستند باید مورد توجه قرار بگیرد. اگر برای آرام کردن قیل وقال و جلوگیری از انجام کار اشتباه به کودک توجه کنیم و اورا مورد تشویق احساسی خود قرار دهیم، کودک در موقعیتی متناقض قرار می گیرد و احتمال اینکه برای بدست آوردن توجه والدین دوباره دست به کار اشتباه بزند و رفتار نا مطلوب را تکرار کند، افزایش می یابد. همچنین تشویق های احساسی باید با رضایت کودک باشد مثلا بعد از انجام رفتار مطلوب تا زمانی او را در آغوش می گیریم که خودش تمایل دارد. در نتیجه بر اساس روحیه و تمایلات خودش او را مورد تشویق احساسی قرار می دهیم.
مطلب پیشنهادی: برای مطالعه بیشتر در زمینه شیوه های محبت کردن به کودکان این صفحه را مطالعه کنید.
نوع دوم: پاداش کلامی (توصیف رفتار مورد تایید)
بچه ها برای انجام کار درست نیاز به شنیدن پاسخ و تایید از سمت دیگران دارند. تعریف و تایید والدین باعث افزایش اعتماد بنفس و تشویق کودک برای ادامه دادن می شود.در این نوع تشویق سعی کنید رفتاری که باعث تشویق کلامی می شود را برای کودک توضیح داده و رفتار را بصورت واضح و روشن توصیف کنید. پاسخ مثبت به کوچکترین تلاش ها و پیشرفت های کودک باعث می شود رفتار مطلوب بیشتر تکرار شود و در طول زمان به عادت تبدیل شود. سپس به مرور زمان که رفتار مطلوب در کودک نهادینه شد می توانید تشویق های کلامی را کمتر کنید، اما خوب است هر از گاهی همان رفتار تشویق شود. برای تشویق خردسالان و اثربخشی بیشتر ان بهتر است در ابتدا از تشویق کلامی و محبت فیزیکی استفاده کنیم، یعنی وقتی کودک رفتار مطلوبی را انجام می دهد با کلام محبت آمیز و یا لمس کودک او را مورد تشویق قرار بدهیم، اگر این نوازش های کلامی بصورت توصیف کردن رفتار خوب کودک صورت بگیرد، نتیجه خیلی بهتری خواهد داشت. چرا که کودک کاملا متوجه خواهد شد کدام رفتار درست مورد توجه والد او است. مثلا عزیز مامان از اینکه لگو ها را در جعبه خودش قرار دادی خیلی ممنونم. این شیوه زمانی موثر تر است که در بیان این جملات توصیفی احساس و هیجان در صورت و کلام والد مشخص باشد تا کودک بتواند رضایت و حس مثبت را همزمان از کلام و چهره مادر یا پدر دریافت کند.
نوع سوم: پاداش مادی (جایزه مورد علاقه کودک)
جایزه گرفتن همیشه برای کودکان امری جذاب و موثر بوده است این نوع تشویق شامل وسیله ای است که کودک به آن علاقه دارد و همیشه از داشتن آن لذت می برد. اسباب بازی، لوازم تحریر، خوراکی و یا پول از جمله این موارد می باشند. در این روش بهتراست وسیله ای به عنوان جایزه در نظر گرفته شود که مورد علاقه کودک بوده و به آن احتیاج داشته باشد، همچنین خلاقیت و فعالیت کودک را افزایش دهد. از آنجایی که کودکان بزرگتر اغلب درخواست پاداش مادی برای انجام کار درست دارند همراه شدن تشویق های کلامی ( محبت آمیز) و غیر کلامی ( مادی) ضروری به نظر می رسد. گاهی والدین برای پاداش دادن به فرزندشان تنها به علایق و اولویت های خود اهمیت می دهند و تشویقی را انتخاب می کنند که خودشان دوست دارند. درصورتیکه برای تاثیرگذاری تشویق و افزایش رفتار مطلوب، صحیح آن است که پاداش، مورد علاقه فرزند و متناسب با کاری که انجام می دهد، در زمان و موقعیت مناسب و از طرف شخص موثری باشد. والدین می توانند با توجه به سن، شخصیت و علاقمندی های فرزندشان و همچنین بررسی موقعیت خود برای انجام آن، پاداش مناسب را انتخاب کنند، مثلا ممکن است شکلات یا اسباب بازی برای کودک پنج ساله مناسب باشد ولی چنین تشویقی برای یک نوجوان مناسب نخواهد بود. همچنین بهتر است قبل از اجرای تشویق برای کودک مشخص کنیم کدام رفتار چه پاداشی به دنبال خواهد داشت و در براورده کردن آن همه تلاش خود را بکنیم. اگر به کرات نتوانیم به قولی که داده ایم عمل کنیم نه تنها رفتار مطلوب رخ نخواهد داد بلکه به تدریج کودک اعتمادش را نسبت به ما ازدست می دهد و باعث خشم و نا امیدی در او می شود.
نوع چهارم: پاداش تفریحی ( فعالیت های لذت بخش کودک)
تفریحات مورد علاقه کودک نیز می تواند به عنوان پاداش استفاده شود.بسیاری از کودکان از ایجاد فرصت هایی برای بازی و یا انجام کارهایی که برایشان هیجان انگیز است بیشترلذت می برند تا دریافت جایزه. در این مورد باید تفریحاتی که برای کودک لذت محسوب می شود مد نظر قرار بدهید و نه فعالیت هایی که والدین مناسب می دانند و از انجام آن لذت می برند. وقتی در ازای انجام رفتاری مطلوب فعالیتی را با کودک انجام داده یا اینکه فرصتی جذاب برای تفریح در اختیارش قرارمی دهیم در واقع به او پاداش داده ایم، مثل زمانی که بعد انجام به موقع تکالیف با فرزندمان به پارک و یا بستنی فروشی می رویم.
کلام آخر
تشویق درست، به جا و به موقع باعث رشد اعتماد بنفس در کودک می شود، کودکی که به صورت اصولی و درست تشویق می شود از کار و رفتار خود احساس رضایت و خشنودی می کند و تمایل بیشتری به تکرار آن رفتار در طول زمان پیدا می کند. به عبارتی جایزه دادن، زمانی اثر تشویقی دارد که متناسب با رفتار کودک در زمان، مکان و توسط شخص مناسبی صورت بگیرد، یعنی دریافت پاداش از شخص مورد توجه کودک بلافاصله بعد از انجام رفتار مطلوب و درست در همان موقعیت از اهمیت بالایی برخوردار است، مطالعات نشان داده است هر قدر فاصله بین اجرای رفتار مطلوب و ارایه پاداش بیشتر باشد اثر آن کاهش می یابد. شما میتوانید سوالات خود را در بخش پرسش و پاسخ از مشاورین حیطه کودک بپرسید و یا از طریق رزرو وقت مشاوره روان شناسی با متخصصین این حوزه به صورت مشاوره تلفنی یا مشاوره آنلاین صحبت کنید.
تاریخ انتشار: ۱۳۹۹/۰۶/۰۴
کاندیدای دکتری روانشناسی بالینی- عضویت سازمان نظام 45220