بهترین اختلاف سنی بین فرزندان چه سنی باید باشد؟
سوال مراجع گرامی:
من قصد دارم صاحب فرزند دوم بشم اما در مورد فرزند اولم به شدت نگرانم. پسرم خیلی به من وابسته و حساسه و حتی توجه معمول به اطرافیان اونو آرزده و زودرنج کرده. نگران هستم که اگر فرزند دوم بیاد بهش آسیب بزنه. ممنون میشم راهنماییم کنید چه سنی بهترین زمان آوردن بچه دوم هست که به بچه اول هم آسیب نرسه.
پاسخ مشاور(رویا رئیسی):
یک قاعده و توافق عمومی درباره فاصله سنی مناسب وجود ندارد. روابط خانوادگی تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که فاصله سنی دو فرزند هم یکی از آنهاست. طرز رفتار والدین با فرزندان عموما تحت تاثیر سن و اختلاف سن آنها قرار دارد، بنابراین برای فاصله سنی های مختلف مزایا و نارسایی‌هایی وجود دارد، که به آنها می‌پردازیم:
فاصله سنی ۹تا۱۸ ماه:
اگر فاصله سنی دو فرزندتان کمتر از ۱۸ ماه باشد، با فرزندانی سروکار دارید که اغلب نیازهای مشترک و مشابهی دارند. وقتی نوزاد به دنیا می‌‌آید، فرزند اول هنوز دارای توقعات بچه‌گانه‌ای برای استراحت، جلب توجه و تغذیه می‌باشد. بچه اول نمی‌تواند اختلاف بین سن خود و نوزاد را تشخیص دهد و حتی ممکن است حضور ناگهانی نوزاد او را دلتنگ و ناراحت کند. در این فاصله سنی، فرزند اول در مرحله‌ای از تکامل قرار دارد که در پی استقلال و خودکفایی است تا وابستگی‌اش را به والدین و کم کند؛ اما در شرایط جدید، وابستگی زیادی به مادر نشان می‌دهد و نسبت به دیگران پرخاشگر می‌شود. اگر والدین و سایر نزدیکان در مراقبت از دو کودک همکاری کنند و اگر مادر بتواند مدتی از وقت خود را به کودک بزرگتر اختصاص دهد، این فاصله سنی قابل تحمل خواهد بود اما با دشواریهای خاص خود.
در این شرایط، به تدریج که کودکان بزرگ می‌شوند، به علت نزدیک بودن سن می‌توانند همبازیهای خوبی برای یکدیگر باشند. فرزند اول ممکن است احساس کند که رقیب کوچک او بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و هرچیز را آسانتر به دست می‌آورد. این احساسات گاه به رقابتی شدید بین آنها منجر می‌شود. درکنار این رقابتها، بسیاری از خواهران و برادران بزرگتر که فاصله سنی کمی دارند:؛خود را نسبت به هم خیلی نزدیک و صمیمی احساس می‌کنند و این احساس رفاقت در طول زندگیشان ادامه می‌یابد.
مساله دیگر این است بارداری و زایمانهای نزدیک برای مادر و نوزاد مشکلاتی به وجود می‌آورد . وقتی مادر در فاصله یک سال یا کمتر از تولد نوزاد اول و قبل از این که بدن او کمبودها و عوارض زایمان اول را جبران کند و به حالت عادی برگردد، باردار می‌شود؛ ممکمن است قدرت کافی برای پرورش و نگهداری دو کودک نوپا را نداشته باشد.
فاصله ۱۸ ماه تا ۳ سال:
این فاصله رایجترین فاصله سنی بین کودکان است و امتیازات زیادی دارد. بچه بزرگتر تا حدودی به حرف والدین گوش می‌کند و سخنان آنها را می‌فهمد و اگر نزدیک سه سالگی باشد، می‌تواند تمایلات و عقاید خود را بیان کند. کودک در این سن می‌تواند برای رفع نیازهای خود مدتی صبر کند. کودک بزرگتر برای خواب، احتمالا برنامه منظمی دارد و معمولا تمام شب می‌خوابد، البته با ورود نوزاد ممکن است تا مدتی این برنامه مختل و در طول شب بیدار شود. گاهی کودک به علت توجه والدین به نوزاد خود را فراموش شده حس می‌کند، والدین می‌توانند ضمن گفتگو با بچه در مورد شرایط با گوش دادن به حرفهای او، بار دلتنگی و نگرانی‌اش را سبک کند نیز وقتهای اختصاصی برای بودن با او تدارک ببینند.
این فاصله سنی برای والدین عادی است. آنها روش تربیتی و پرورش کودک اول را تجربه کرده‌اند و تربیت و نگهداری از بچه دوم، به خاطر این تجربه و آشنایی آسانتر است. فاصله سنی دو کودک به اندازه‌ای است که می توانند برای همدیگر همبازی خوبی باشند و در عین حال به خاطر اختلاف سنی، به طور جداگانه توجه والدین را به خود جلب کنند. این دو کودک احتمالا در مهدکودک و مدرسه در یک کلاس قرار نمی‌گیرند و این موضوع رقابت بین آنها را کاهش می‌دهد.
فاصله سنی ۳تا۵ سال:
بعضی از کارشناسان تعلیم و تربیت کودکان، بهترین فاصله سنی بین فرزندان را ۳ تا ۴ سال می‌دانند. به عقیده آنها وقتی کودک اول به سن ۳تا۴ سالگی می‌رسد، می‌تواند به خوبی حرف بزند و قدرت درک و فهم و استقلال او به اندازه‌ای است که به مراقبت و توجه زیادی احتیاج ندارد. بعضی از والدین نگران این موضوع هستند که کودک اول که مدتها شماره یک به حساب می‌آمده است اکنون با ورود نوزاد احساس خوبی را تجربه نکند. باید دانست که کودک در این سن در مرحله ای از رشد است که می‌تواند نیازهای اجتماعی خود را توسط افراد دیگری غیر از والدین برطرف سازد. او آرام آرام به بازی با بچه‌های دیگر و رفتن به مهدکودک علاقه بیشتری پیدا می‌کند و حتی اگر نوزاد وارد خانواده نمی‌شد این رابطه اختصاصی با والدین به تدریج تغییر می‌کرد. برای والدینی که صاحب فرزند دوم می‌شوند، این رفتار کودک فرصت خوبی است تا به او اجازه دهند که استقلال خود را پرورش دهد. البته باید به خاطر داشت که داشتن کودک اول در این گروه سنی، به این معنی نیست که او برای آشنایی و سازگاری با نوزاد، ازکمک دیگران بی‌نیاز است، بهتر است والدین ساعاتی از اوقات فراغت خود را با این کودکان بگذرانند تا با تامین نیازهای آنها، رضایتشان را جلب کنند.
بزرگترین نارسایی این فاصله سنی، تفاوت علایق و تواناییهای آنها برای مدتی به نسبت طولانی است. به علت این تفاوت، برای سرگرمی و جلب رضایت هر یک از آنها، فعالیتها و روشهای متفاوتی لازم است. بعضی از والدین از این تفاوت لذت می‌برند، زیرا هرکدام را شخصیتی متمایز می‌بینند که مستقل از دیگری راه زندگی خود را به تناسب علاقه و استعدادش انتخاب می‌کند.
فاصله سنی ۵ سال و بیشتر؛
این فاصله سنی باعث می‌شود که هریک از فرزندان در بسیاری از جنبه‌های زندگی به طور مستقل رشد و تکامل پیدا کنند. در بین این کودکان نیز رقابت وجود دارد، ولی شدت آن به مراتب کمتر از فواصل سنی کمتر است. دوستان و همبازیهای این کودکان متفاوت و فعالیتها و مدرسه آنها احتمالا با هم فرق دارد. با وجود این تفاوتها، این خواهران و برادران می‌توانند دوستی و پیوند عمیقی بین خود برقرار کنند. معمولا خوهران و برادران بزرگتر در این موقعیتها از این که گاهی می‌توانند به جای والدین نقش آنها را انجام دهند، احساس غرور می‌کنند. این فاصله سنی کمتر در خانواده‌ها دیده می‌شود ولی معمولا خانواده‌ها از اینکه پس از بزرگ شدن فرزند اول و بعد از مدتی استراحت صاحب نوزاد شده‌اند، احساس خوبی دارند، نیز این مساله باعث می‌شود که خانواده مجبور نباشد به طور همزمان یا با فاصله کمی هزینه‌های تحصیل دانشگاهی فرزندانشان را بپردازند.
من قصد دارم صاحب فرزند دوم بشم اما در مورد فرزند اولم به شدت نگرانم. پسرم خیلی به من وابسته و حساسه و حتی توجه معمول به اطرافیان اونو آرزده و زودرنج کرده. نگران هستم که اگر فرزند دوم بیاد بهش آسیب بزنه. ممنون میشم راهنماییم کنید چه سنی بهترین زمان آوردن بچه دوم هست که به بچه اول هم آسیب نرسه.
پاسخ مشاور(رویا رئیسی):
یک قاعده و توافق عمومی درباره فاصله سنی مناسب وجود ندارد. روابط خانوادگی تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که فاصله سنی دو فرزند هم یکی از آنهاست. طرز رفتار والدین با فرزندان عموما تحت تاثیر سن و اختلاف سن آنها قرار دارد، بنابراین برای فاصله سنی های مختلف مزایا و نارسایی‌هایی وجود دارد، که به آنها می‌پردازیم:
فاصله سنی ۹تا۱۸ ماه:
اگر فاصله سنی دو فرزندتان کمتر از ۱۸ ماه باشد، با فرزندانی سروکار دارید که اغلب نیازهای مشترک و مشابهی دارند. وقتی نوزاد به دنیا می‌‌آید، فرزند اول هنوز دارای توقعات بچه‌گانه‌ای برای استراحت، جلب توجه و تغذیه می‌باشد. بچه اول نمی‌تواند اختلاف بین سن خود و نوزاد را تشخیص دهد و حتی ممکن است حضور ناگهانی نوزاد او را دلتنگ و ناراحت کند. در این فاصله سنی، فرزند اول در مرحله‌ای از تکامل قرار دارد که در پی استقلال و خودکفایی است تا وابستگی‌اش را به والدین و کم کند؛ اما در شرایط جدید، وابستگی زیادی به مادر نشان می‌دهد و نسبت به دیگران پرخاشگر می‌شود. اگر والدین و سایر نزدیکان در مراقبت از دو کودک همکاری کنند و اگر مادر بتواند مدتی از وقت خود را به کودک بزرگتر اختصاص دهد، این فاصله سنی قابل تحمل خواهد بود اما با دشواریهای خاص خود.
در این شرایط، به تدریج که کودکان بزرگ می‌شوند، به علت نزدیک بودن سن می‌توانند همبازیهای خوبی برای یکدیگر باشند. فرزند اول ممکن است احساس کند که رقیب کوچک او بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و هرچیز را آسانتر به دست می‌آورد. این احساسات گاه به رقابتی شدید بین آنها منجر می‌شود. درکنار این رقابتها، بسیاری از خواهران و برادران بزرگتر که فاصله سنی کمی دارند:؛خود را نسبت به هم خیلی نزدیک و صمیمی احساس می‌کنند و این احساس رفاقت در طول زندگیشان ادامه می‌یابد.
مساله دیگر این است بارداری و زایمانهای نزدیک برای مادر و نوزاد مشکلاتی به وجود می‌آورد . وقتی مادر در فاصله یک سال یا کمتر از تولد نوزاد اول و قبل از این که بدن او کمبودها و عوارض زایمان اول را جبران کند و به حالت عادی برگردد، باردار می‌شود؛ ممکمن است قدرت کافی برای پرورش و نگهداری دو کودک نوپا را نداشته باشد.
فاصله ۱۸ ماه تا ۳ سال:
این فاصله رایجترین فاصله سنی بین کودکان است و امتیازات زیادی دارد. بچه بزرگتر تا حدودی به حرف والدین گوش می‌کند و سخنان آنها را می‌فهمد و اگر نزدیک سه سالگی باشد، می‌تواند تمایلات و عقاید خود را بیان کند. کودک در این سن می‌تواند برای رفع نیازهای خود مدتی صبر کند. کودک بزرگتر برای خواب، احتمالا برنامه منظمی دارد و معمولا تمام شب می‌خوابد، البته با ورود نوزاد ممکن است تا مدتی این برنامه مختل و در طول شب بیدار شود. گاهی کودک به علت توجه والدین به نوزاد خود را فراموش شده حس می‌کند، والدین می‌توانند ضمن گفتگو با بچه در مورد شرایط با گوش دادن به حرفهای او، بار دلتنگی و نگرانی‌اش را سبک کند نیز وقتهای اختصاصی برای بودن با او تدارک ببینند.
این فاصله سنی برای والدین عادی است. آنها روش تربیتی و پرورش کودک اول را تجربه کرده‌اند و تربیت و نگهداری از بچه دوم، به خاطر این تجربه و آشنایی آسانتر است. فاصله سنی دو کودک به اندازه‌ای است که می توانند برای همدیگر همبازی خوبی باشند و در عین حال به خاطر اختلاف سنی، به طور جداگانه توجه والدین را به خود جلب کنند. این دو کودک احتمالا در مهدکودک و مدرسه در یک کلاس قرار نمی‌گیرند و این موضوع رقابت بین آنها را کاهش می‌دهد.
فاصله سنی ۳تا۵ سال:
بعضی از کارشناسان تعلیم و تربیت کودکان، بهترین فاصله سنی بین فرزندان را ۳ تا ۴ سال می‌دانند. به عقیده آنها وقتی کودک اول به سن ۳تا۴ سالگی می‌رسد، می‌تواند به خوبی حرف بزند و قدرت درک و فهم و استقلال او به اندازه‌ای است که به مراقبت و توجه زیادی احتیاج ندارد. بعضی از والدین نگران این موضوع هستند که کودک اول که مدتها شماره یک به حساب می‌آمده است اکنون با ورود نوزاد احساس خوبی را تجربه نکند. باید دانست که کودک در این سن در مرحله ای از رشد است که می‌تواند نیازهای اجتماعی خود را توسط افراد دیگری غیر از والدین برطرف سازد. او آرام آرام به بازی با بچه‌های دیگر و رفتن به مهدکودک علاقه بیشتری پیدا می‌کند و حتی اگر نوزاد وارد خانواده نمی‌شد این رابطه اختصاصی با والدین به تدریج تغییر می‌کرد. برای والدینی که صاحب فرزند دوم می‌شوند، این رفتار کودک فرصت خوبی است تا به او اجازه دهند که استقلال خود را پرورش دهد. البته باید به خاطر داشت که داشتن کودک اول در این گروه سنی، به این معنی نیست که او برای آشنایی و سازگاری با نوزاد، ازکمک دیگران بی‌نیاز است، بهتر است والدین ساعاتی از اوقات فراغت خود را با این کودکان بگذرانند تا با تامین نیازهای آنها، رضایتشان را جلب کنند.
بزرگترین نارسایی این فاصله سنی، تفاوت علایق و تواناییهای آنها برای مدتی به نسبت طولانی است. به علت این تفاوت، برای سرگرمی و جلب رضایت هر یک از آنها، فعالیتها و روشهای متفاوتی لازم است. بعضی از والدین از این تفاوت لذت می‌برند، زیرا هرکدام را شخصیتی متمایز می‌بینند که مستقل از دیگری راه زندگی خود را به تناسب علاقه و استعدادش انتخاب می‌کند.
فاصله سنی ۵ سال و بیشتر؛
این فاصله سنی باعث می‌شود که هریک از فرزندان در بسیاری از جنبه‌های زندگی به طور مستقل رشد و تکامل پیدا کنند. در بین این کودکان نیز رقابت وجود دارد، ولی شدت آن به مراتب کمتر از فواصل سنی کمتر است. دوستان و همبازیهای این کودکان متفاوت و فعالیتها و مدرسه آنها احتمالا با هم فرق دارد. با وجود این تفاوتها، این خواهران و برادران می‌توانند دوستی و پیوند عمیقی بین خود برقرار کنند. معمولا خوهران و برادران بزرگتر در این موقعیتها از این که گاهی می‌توانند به جای والدین نقش آنها را انجام دهند، احساس غرور می‌کنند. این فاصله سنی کمتر در خانواده‌ها دیده می‌شود ولی معمولا خانواده‌ها از اینکه پس از بزرگ شدن فرزند اول و بعد از مدتی استراحت صاحب نوزاد شده‌اند، احساس خوبی دارند، نیز این مساله باعث می‌شود که خانواده مجبور نباشد به طور همزمان یا با فاصله کمی هزینه‌های تحصیل دانشگاهی فرزندانشان را بپردازند.
تاریخ انتشار: ۱۳۹۹/۰۷/۱۳
کاندیدای دکترای تخصصی روانشناسی - عضویت سازمان نظام روانشناسی: ٤٠٧٧١